Η Μετανάστευση των Γορτυνίων ανά την Πελοπόννησο (19ος – 20ός αι.)

Του Βασ. Χ. Χαραλαμπόπουλου
Μέρος 1°

Οι Γορτύνιοι είναι οι περισσότερο φιλαπόδημοι Έλληνες, γιατί η επαρχία τους είναι φτωχή και άγονη. Το σπουδαίο είναι ότι οι Γορτύνιοι μετανάστες έχουν εγκατασταθεί σε πολλά μέρη του κόσμου και αρκετοί από αυτούς έχουν προοδεύσει, χάρη στην εργατικότητα και την εξυπνάδα τους. Το φαινόμενο αυτό, της μετανάστευσης και της καταπληκτικής επιτυχίας πολλών Γορτυνίων σε διάφορα επαγγέλματα, είναι θαυμαστό και άξιο συστηματικής μελέτης. Αλλά το θέμα αυτό είναι πολύ ευρύ, γιατί εκτείνεται τοπικά σε όλον σχεδόν τον κόσμο και χρονικά σε πολλούς αιώνες. Γι’ αυτό στη μελέτη αυτή θα περιορισθούμε στην εξέταση της μετανάστευσης των Γορτυνίων ανά την Πελοπόννησο μόνο κατά τους δύο τελευταίους αιώνες (19ο και 20ό), κατά τους οποίους η μετανάστευση εντάθηκε και συνετέλεσε στην ερήμωση των γορτυνιακών χωριών.

Η εσωτερική μετανάστευση των Γορτυνίων ανά την Πελοπόννησο διαφέρει από τη μετάβασή τους σε άλλες πόλεις της Ελλάδος και του Εξωτερικού. Γιατί όσοι αποδημούν σε μακρινά μέρη, εκτός από την Αθήνα και τον Πειραιά, αποκόπτονται συνήθως από τη Γορτυνία και αφομοιώνονται με το περιβάλλον στο οποίο διαβιούν, και περισσότερο από αυτούς αποκόπτονται τα παιδιά τους και τα παιδιά των παιδιών τους. Ενώ όσοι αποδημούν σε κωμοπόλεις και πόλεις της Πελοποννήσου, καθώς και στην Αθήνα και στον Πειραιά, πόλεις που γειτονεύουν με την Πελοπόννησο, πηγαίνουν πιο εύκολα στην πατρίδα τους, μερικοί μάλιστα διατηρούν το πατρικό τους σπίτι και παραθερίζουν εκεί το καλοκαίρι. Την αγάπη των Γορτυνίων μεταναστών στην ιδιαίτερη πατρίδα τους ενισχύουν οι διάφοροι Γορτυνιακοί σύλλογοι που υπάρχουν σε πολλά μέρη της Πελοποννήσου και κυρίως στην Αθήνα και στον Πειραιά, αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου.

Θα εξετάσουμε λοιπόν πρώτα τα αίτια, τους τρόπους και τους παράγοντες της μετανάστευσης των Γορτυνίων σε διάφορα μέρη της Πελοποννήσου και έπειτα τους τόπους, όπου εγκαταστάθηκαν. Πρώτη αιτία της μετακίνησης των Γορτυνίων σε γειτονικούς νομούς (Ηλείας και Μεσσηνίας) κατά τον περασμένο αιώνα ήταν η σταδιακή αύξηση του πληθυσμού των Γορτυνιακών χωριών μετά την απελευθέρωση της χώρας μας από τους Τούρκους. Οι Γορτύνιοι ήσαν κυρίως γεωργοί και κτηνοτρόφοι, οι οποίοι αποκτούσαν συνήθως πολλά παιδιά. Έτσι ο μικρός γεωργικός κλήρος που είχαν μοιραζόταν σε ακόμη μικρότερα κομμάτια στα παιδιά τους. Αλλά αυτά τα χωράφια δεν επαρκούσαν για τη συντήρηση των νέων οικογενειών. Πρώτος λόγος λοιπόν ήταν η έλλειψη πόρων ζωής, η φτώχεια, η οποία οφείλετο στο άγονο έδαφος της Γορτυνίας και στο μικρό γεωργικό κλήρο. Γι’ αυτό πολλοί ξενητεύονταν από μικρή ηλικία, πήγαιναν σε διάφορα μέρη, όπου μπορούσαν να βρουν εργασία και πόρους ζωής. ‘Άλλη αιτία μετανάστευσης ήταν η περιοδική μετακίνηση πολλών κτηνοτρόφων και γεωργών των ορεινών κυρίως περιοχών της Γορτυνίας σε πεδινά μέρη. Οι κτηνοτρόφοι πήγαιναν τα κοπάδια τους στην πεδινή Ηλεία ή στη Μεσσηνία, για να παραχειμάσουν. Οι αγρότες, όταν τελείωναν τις γεωργικές εργασίες στο χωριό τους (σπορά, θέρισμα, τρύγος), πήγαιναν στα κατώμερα, για να εργασθούν ως ημερομίσθιοι εργάτες, για να συντηρήσουν τις οικογένειές τους. Πολλοί από αυτούς έμειναν μόνιμα στους τόπους, όπου παρεχείμαζαν.

Το φαινόμενο της εσωτερικής μετανάστευσης των Γορτυνίων σε άλλες περιοχές της Πελοποννήσου εντάθηκε μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους Τούρκους. Μετά την Επανάσταση του 1821, όταν πια έφυγαν οι Τούρκοι από την Ηλεία και τη Μεσσηνία και έμειναν ακαλλιέργητα τα κτήματά τους, οι Γορτύνιοι κτηνοτρόφοι και αγροτικοί εργάτες τα εκμεταλλεύτηκαν. ‘Άρχισαν να εγκαθίστανται μόνιμα στα μέρη αυτά, για να καλλιεργήσουν τα χέρσα κτήματα, περισσότερα από τα οποία είχαν πάρει ντόπιοι. Από τα μέσα όμως του περασμένου αιώνα (1845-1855) οι Γορτύνιοι άρχισαν να μεταναστεύουν ομαδικά στην Ηλεία και να πυκνώσουν τον πληθυσμό μερικών χωριών ή να κτίζουν νέους οικισμούς, όπως θα δούμε στα επόμενα.

Αλλά εκτός από τους κτηνοτρόφους και τους εργάτες, πήγαιναν στα διάφορα χωριά της Ηλείας, της Μεσσηνίας και άλλων περιοχών της Πελοποννήσου πολλοί πλανόδιοι τεχνίτες και μικροέμποροι (γυρολόγοι). Και από αυτούς μερικοί εγκαθίσταντο μόνιμα σε διάφορες κωμοπόλεις, τις οποίες είχαν ως κέντρα των εξορμήσεών τους στα γύρω χωριά. Μερικοί μάλιστα παντρεύονταν ντόπιες γυναίκες, έπαιρναν προίκα και έτσι αποκτούσαν σπίτι, εργαστήριο ή μαγαζί και κάποια περιουσία.

Από τον 20ό αιώνα οι Γορτύνιοι άρχισαν να μεταναστεύουν κυρίως σε μεγάλες πόλεις της Πελοποννήσου (Πάτρα, Πύργο, Τρίπολη, Καλαμάτα κλπ.), γιατί ήδη αναπτύσσεται σ’ αυτές η βιομηχανία, το εμπόριο, η συγκοινωνία και όλα αυτά συντελούν στη μεγάλη ανάπτυξη της αστυφιλίας.

Έπειτα με τη διάδοση της παιδείας πολλά παιδιά στη Γορτυνία σπουδάζουν, τελειώνουν το Γυμνάσιο, μερικά και το Πανεπιστήμιο, και γίνονται επιστήμονες, εκπαιδευτικοί (δάσκαλοι οι περισσότεροι), ιατροί, δικηγόροι, δημόσιοι υπάλληλοι κ.λπ. Αυτό συντελεί στη μετανάστευση πολλών νέων σε διάφορα μέρη της Πελοποννήσου, αλλά και έξω από αυτή. Στην ανάπτυξη της αστυφιλίας συνετέλεσαν και μερικοί Γορτύνιοι μετανάστες, οι οποίοι πήγαιναν στο χωριό τους το καλοκαίρι, φορώντας κανούργιο κοστούμι και γραβάτα, για να δείξουν ότι είναι επιτυχημένοι. Αυτό έκαμε τους άλλους, που έμεναν στα χωριά, να ζηλεύουν και να θέλουν να τους μιμηθούν. Οι μετανάστες συχνά προσφέρονταν να τους βοηθήσουν για να βρουν εργασία στις πόλεις. Ιδίως βοηθούσαν τους συγγενείς και τους φίλους τους. Και έτσι αναπτύχθηκε πολύ το ρεύμα της μετανάστευσης όχι μόνο προπολεμικά, αλλά κυρίως μεταπολεμικά (μετά το 1950).

Οι χωρικοί, που πήγαιναν στις πόλεις, ασκούσαν στην αρχή ταπεινά επαγγέλματα, γίνονταν π.χ λούστροι (στιλβωτές υποδημάτων) ή αχθοφόροι ή μικροοπωλητές, μερικοί πουλούσαν μόνο τσατσάρες σε κεντρικούς δρόμους, άλλοι εργάζονταν σε οικοδομές και άλλοι έγιναν εφημεριδιπώλες. Το σημαντικό είναι ότι οι περισσότεροι δεν σταμάτησαν στο πρώτο επάγγελμα, αλλά προσπάθησαν να βελτιώσουν την εργασία τους. Μερικοί λούστροι έφτιαξαν μεγάλα στιλβωτήρια με πολλούς υπαλλήλους ή υποδηματοπωλεία, άλλοι επαγγελματίες έφτιαξαν χαρτοπωλεία ή βιβλιοπωλεία ή παντοπωλεία ή καταστήματα πωλήσεως υφασμάτων και ενδυμάτων. Και πολλοί από αυτούς έγιναν μεγάλοι επιχειρηματίες, αν και ξεκίνησαν από πολύ χαμηλά.

Στη μετανάστευση των Γορτυνίων συνετέλεσε και ένας άλλος παράγοντας, η πρόοδος και η διάδοση των αθηναϊκών εφημερίδων στις πόλεις και σε πολλές κωμοπόλεις της Επαρχίας. Οι Γορτύνιοι μετανάστες στην Αθήνα και στον Πειραιά, αλλά και σε άλλες πόλεις, ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με το επάγγελμα του εφημεριδοπώλη, γιατί το βρήκαν πρόχειρο και επικερδές. Το 1875 ο Ζατουνίτης εφημεριδοπώλης Σπύρος Τσαγκάρης, μαζί με τα τέσσερα αδέλφια του, έφτιαξε Πρακτορείο διακίνησης εφημερίδων και περιοδικών στην Αθήνα. Το πρακτορείο αυτό οργάνωσε καλύτερα την πώληση των εφημερίδων σε διάφορα μέρη, όπου ίδρυσε πολλά υποπρακτορεία και σημεία πώλησης εφημερίδων και ανέθεσε τα περισσότερα σε Γορτύνιους. Το ίδιο έκανε και το Πρακτορείο ‘Εφημερίδων Αθηναϊκού Τύπου, που ιδρύθηκε το 1945 και είχε ραγδαία ανάπτυξη, αφού έως το 1955 ίδρυσε 20 υποπρακτορεία και πολλά σημεία πώλησης εφημερίδων και περιοδικών. Και αυτό παντού έστελνε ως αντιπροσώπους κυρίως Γορτύνιους, οι οποίοι αναλάμβαναν τη διεύθυνση των υποπρακτορείων και την πώληση των εντύπων. Πολλοί πράκτορες μαζί με τις εφημερίδες και τα περιοδικά πουλούσαν και χαρτικά και βιβλία, και έτσι έφτιαξαν με την πάροδο του χρόνου μεγάλα βιβλιοπωλεία. Στις περισσότερες πόλεις της Πελοποννήσου Γορτύνιοι ανέλαβαν τα υποπρακτορεία εφημερίδων και περιοδικών.

(συνεχίζεται)

https://www.odosarkadias.gr