Άρθρο για την 28η Οκτωβρίου | Υπεράσπιση της Δημοκρατίας, των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων με κάθε μέσο και κάθε τρόπο

Μου είχε ανατεθεί και εκφώνησα τον ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟ ΛΟΓΟ στις 28-10-2017 στην Μητρόπολη Τρίπολης   για τον εορτασμό της 28^η Οκτωβρίου 1940. Από την ομιλία εκείνη προέρχεται το παρόν άρθρο.

Νίκος Δελφάκης, Τρίπολη, 27/10/2023

*****

Ι. Διάγγελμα για την 28^η Οκτωβρίου, του τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου στις 24 Οκτωβρίου 1944, λίγες ημέρες μετά την απελευθέρωση της χώρας:  <<Ελεύθεροι πανηγυρίζομεν την 4^ην επέτειον της 28ης Οκτωβρίου. Η Κυβέρνησις την αναγόρευσεν Εθνικήν Εορτήν, ομότιμον προς την 25ην Μαρτίου 1821. Διότι ανάλογος υπήρξεν η δοκιμασία και η δόξα του Εθνους... ΄Εκτοτε ο λαός εβυθίσθη εις τα ανείπωτα δεινά της δουλείας, αλλά η ψυχή του έμεινε αδούλωτος και εξηκολούθησε τον αγώνα...>>.

28η Οκτωβρίου 1941 – πρώτος χρόνος της κατοχής: Η διορισμένη από τους κατακτητές κυβέρνηση, βλέποντας κινητικότητα τις προηγούμενες ημέρες,  απαγόρευσε εκδηλώσεις, με ποινή επιτόπου εκτέλεσης!. Ωστόσο, στο Πανεπιστήμιο, σε χώρους εργασίας, σε γειτονιές  κλπ έγιναν εκδηλώσεις και ομιλίες. Την παραμονή,  εκατοντάδες φοιτητές στις αίθουσες του Πανεπιστημίου  Αθήνας ζητούσαν από τους καθηγητές αντί μαθημάτων να γίνουν αναφορές στην 28^η Οκτωβρίου του 1940 και ο τότε καθηγητής και μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κων/νος ΤΣΑΤΣΟΣ, παρά την απαγόρευση της πρυτανείας, τους μίλησε με μια εμπνευσμένη ομιλία, που είχε ως αποτέλεσμα την μεθεπόμενη ημέρα να τον απολύσουν από καθηγητή!! Τη νύχτα της 27^ης  προς 28^η  Οκτωβρίου 1941, ψηλά στον Υμηττό άναψαν φωτιές και μέσα στο σκοτάδι έλαμψε η ιστορική ημερομηνία «28 Οκτώβρη 1940».  Το μεσημέρι,   και ενώ οι Ιταλικές περίπολοι είχαν καταλάβει θέσεις στα κεντρικά σημεία της Αθήνας, χιλιάδες λαού έφτασαν στο Σύνταγμα,  από διάφορες προσυγκεντρώσεις με τις ελληνικές σημαίες.  Στεφάνια και λουλούδια κατατέθηκαν στον άγνωστο στρατιώτη, έγιναν ολιγόλεπτες ομιλίες, οι Ιταλοί στην αρχή τα έχασαν μη αναμένοντας τον όγκο και τον παλμό και όταν ήρθαν ενισχύσεις άρχισαν μικρές οδομαχίες,  με τους ΄Ελληνες να φωνάζουν «ΑΕΡΑ», παραπέμποντας στα ελληνικά κατορθώματα του προηγούμενου χρόνου.

28^η Οκτωβρίου 1943: Σύμφωνα με τον λογοτέχνη Ηλία Βενέζη, γιορτάστηκε η επέτειος στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας, στην πλατεία Κοτζιά (ο Βενέζης ήταν τότε υπάλληλος της τράπεζας). Κατέφθασαν όμως οι Γερμανοί, υποχρέωσαν όσους συμμετείχαν να σταθούν με τα χέρια ψηλά μέχρι το βράδυ, ενώ έστειλαν και είκοσι περίπου από αυτούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Κάποιοι δεν επέστρεψαν ποτέ.

ΙΙ. Θα πρέπει, επομένως,  να αναρωτηθούμε, τι είναι αυτό που οδηγεί τους ΄Ελληνες να παίζουν τη ζωή τους κορώνα – γράμματα για να γιορτάσουν την 28^η Οκτωβρίου μέσα στην μαύρη κατοχή; Είναι,  γιατί ναι πράγματι, την 28^η Οκτωβρίου 1940 έγινε ένα θαύμα. Ο απλός λαός και οι πολιτικές ηγεσίες, μαζί με τις ένοπλες δυνάμεις, σε ένα κλίμα πρωτοφανούς ενότητας, σύμπνοιας, ενθουσιασμού και έξαρσης, είχαν αποφασίσει να αντισταθούν με κάθε τρόπο. Το σύνθημα «Δεν θα περάσουν», δονεί απ΄  άκρη σ΄ άκρη την Ελλάδα. Και σε λίγες ημέρες που έχουμε τις πρώτες νίκες  καθιερώνονται οι λέξεις   «ΑΕΡΑ» και «ΤΣΑΡΟΥΧΙ». Απ΄ όλα τα χωριά της χώρας φεύγουν για το μέτωπο οι επιστρατευμένοι και την προηγούμενη νύχτα στις πλατείες γίνονται τρικούβερτα γλέντια. Τα γνωρίζουμε αυτά  από διηγήσεις συγγενικών μας προσώπων, δεν συνέβησαν σε μακρινά χρόνια, ήταν οι Πατεράδες μας, οι Θείοι μας, οι Παππούδες μας. Στο ημερολόγιό του ο  γνωστός συγγραφέας Γιώργος Θεοτοκάς, γράφει το παρακάτω περιστατικό: <<Ομάδα στρατιωτών στην Καλαμάτα έτοιμοι για το μέτωπο ανεβαίνουν στα φορτηγά να φύγουν. Κι αρχίζουν να πυροβολούν με χαρά και ενθουσιασμό, λες και πάνε σε πανηγύρι, ενώ πάνε να πολεμήσουν, να παιχτεί η ζωή τους κορώνα - γράμματα. Ο επικεφαλής φωνάζει και διατάζει να πάψουν τους πυροβολισμούς, αλλά δεν ακούν και συνεχίζουν. Και τους λέει: «΄Οποιος ξαναπυροβολήσει δεν θα πάει στο μέτωπο!!». Ε λοιπόν δεν ξανακούστηκε πυροβολισμός!!!!!>>

ΙΙΙ. Τι είχε προηγηθεί: Η άμυνα στην αναμενόμενη επίθεση είχε ανατεθεί στην 8η Μεραρχία (Ηπείρου). Ιδιαίτερη αναφορά χρειάζεται στον Διοικητή της - υποστράτηγο ΧΑΡΑΛΑΜΠΟ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟ. Είναι αυτός που μέσα από αόριστες και πολλές φορές αντιφατικές οδηγίες του ΓΕΣ, είχε καταστρώσει, με τους συνεργάτες του, το σχέδιο τής άμυνας. Διαταγή του με ημερομηνία 23-09-1940, δηλ. 35 μέρες πριν την κήρυξη του πολέμου: <<Η Μεραρχία έχει αποφασίσει να παρασύρει τον αντίπαλο επί της οργανωμένης τοποθεσίας Ελαίας και, αφού επιφέρει σ΄ αυτόν φθορά, με γενική αντεπίθεση θα επιδιώξει να τον απορρίψει πέρα από τα σύνορα, αποκόπτοντάς τον από τις γραμμές των συγκοινωνιών και του εφοδιασμού του. Αξιώνω και απαιτώ όπως ενστερνιστείτε όλοι το πνεύμα της διαταγής αυτής, βαθμοφόροι και στρατιώτες παντός Όπλου και Σώματος και όλες οι διοικήσεις και τα επιτελεία… Ενθυμούμενοι την Ιστορία και τις παραδόσεις μας, ας δείξουμε στους πιθανούς αντιπάλους μας ότι ούτε το πλήθος ούτε η υλική ισχύς φέρνουν τη νίκη, αλλά οι ψυχικές δυνάμεις και η στερεά πεποίθηση σε αυτήν και στο δίκαιο του αγώνα μας, γιατί θα αγωνιστούμε υπέρ βωμών και εστιών. Η τιμή των ελληνικών όπλων απαιτεί, όπως κάθε τμήμα, σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν βρεθεί, να πολεμήσει μέχρι του τελευταίου ανδρός και του τελευταίου φυσιγγίου, και να θυσιαστεί, αλλά ουδέποτε να παραδοθεί>> (υπογραφή: Κατσιμήτρος). Ακόμα ιδιαίτερη αναφορά χρειάζεται στον Συνταγματάρχη της 8ης Μεραρχίας Π. ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗ. Μήνες πριν την κήρυξη του πολέμου, με τη συμπαράσταση των κατοίκων της περιοχής, είχε κατορθώσει να οργανώσει σε μεγάλο βαθμό το έδαφος, που μέχρι τότε δεν είχε την παραμικρή προετοιμασία (όλα τα οχυρωματικά έργα, τα γνωστά οχυρά, είχαν γίνει στη μεθόριο με τη Βουλγαρία). Κατασκευάστηκαν εκατοντάδες πολυβολεία, θέσεις πυροβόλων, καταφύγια για τους πυροβολητές, ανοίχτηκαν χαρακώματα συνολικού μήκους 66 χλμ., στρώθηκαν συρματοπλέγματα, κατασκευάστηκαν σκέπαστρα, παρατηρητήρια, υπόγεια τηλεφωνικά κέντρα, αντιαρματικές τάφροι, στρώθηκαν ναρκοπέδια. Χωρίς ιδιαίτερα τεχνικά μέσα, το εγχείρημα διεκπεραίωσαν οι αφανείς ήρωες, δηλ. οι απλοί κάτοικοι της Ηπείρου, οι οποίοι εργάζονταν χωρίς αμοιβή επί πέντε (5) ημέρες κάθε μήνα, κατασκευάζοντας «προχώματα για τα παιδιά μας, που θα πολεμήσουν για την πατρίδα», όπως έλεγαν οι ίδιοι. Οι όποιες αμυντικές προετοιμασίες της Ελλάδας στην περιοχή της Ηπείρου, λειψές μεν αλλά καθοριστικές τελικά, είχαν αρχίσει από πολύ νωρίτερα, με πρωτοβουλία του επιτελείου της 8ης Μεραρχίας και με την προσωπική εργασία απλών πολιτών.

ΙV. Η επίθεση της φασιστικής Ιταλίας ήταν αναμενόμενη από πολύν καιρό. Είχε καταλάβει την Αλβανία από την άνοιξη του 1939 και συνεχώς συγκέντρωνε δυνάμεις για την επόμενη κίνησή της προς την Ελλάδα. Δεν αιφνιδιάστηκε, επομένως, κανείς για να ζητήσει χρόνο να σκεφτεί, ούτε ηγεσία, ούτε λαός. Μετά δε τον τορπιλισμό της ΕΛΛΗΣ δεν υπήρχε αμφιβολία για επίθεση της Ιταλίας.

Αργά το βράδυ τής 27ης Οκτωβρίου 1940 ο διοικητής της 8ης Μεραρχίας Κατσιμήτρος τηλεφώνησε στην Αθήνα, στο Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ).
Του απάντησε ο αντισυνταγματάρχης Κορώζης. Ο Κατσιμήτρος είπε στον Κορώζη: <<Αναφέρετε, παρακαλώ, κ. Κορώζη, στον κ. Αρχηγό του ΓΕΣ ότι η προσωπική μου γνώμη είναι ότι αύριο το πρωί, ίσως δε και κατά τη διάρκεια της νύκτας 27ης προς την 28η Οκτωβρίου, θα έχουμε ιταλική επίθεση. Η Μεραρχία θα εκτελέσει το καθήκον της προς την πατρίδα, σύμφωνα με τις διαταγές και τις οδηγίες του ΓΕΣ. Μπορώ να διαβεβαιώσω υπευθύνως τον κ. Αρχηγό -και το τονίζω ιδιαιτέρως αυτό- ότι δεν θα περάσουν οι Ιταλοί από το Καλπάκι>>.

Γιατί το τόνισε ιδιαιτέρως εκείνο το " δεν θα περάσουν οι Ιταλοί από το Καλπάκι"; Επειδή είχαν προηγηθεί προς αυτόν διαταγές από το ΓΕΣ ότι: <<…Η απώλεια του εθνικού εδάφους δεν θα είχε τόση σημασία, όση θα είχε η αποκοπή δυνάμεων Ηπείρου και Δ. Μακεδονίας από των προς Θεσσαλία και Αιτωλοακαρνανία συγκοινωνιών>>.

Μάλιστα στις 30 Οκτωβρίου 1940, όταν το μέτωπο στην Πίνδο δεν μπορεί να αναχαιτίσει την 1η επίθεση και υποχωρεί σε άλλη θέση, το Γενικό Στρατηγείο, με προσωπική διαταγή προς τον Κατσιμήτρο, του επισημαίνει: <<Να έχετε πάντοτε υπόψη σας ότι η αποστολή της Μεραρχίας είναι η κάλυψη του θεάτρου της Δυτ. Μακεδονίας από την γενική κατεύθυνση Ιωάννινα-Ζυγός και η απόφραξη των δρομολογίων από την Ήπειρο προς Αιτωλοακαρνανία. Προσπάθειές σας για την διεκδίκηση εθνικού εδάφους στην Ήπειρο δεν πρέπει να σας οδηγήσουν στην φθορά των μέσων, έτσι ώστε να κάνουν προβληματική την εκπλήρωση της πιο πάνω αποστολής>>.

Ο Κατσιμήτρος αφού ανακοίνωσε την διαταγή τού Γεν. Στρατηγείου στους διοικητές, με έγγραφη απόρρητη διαταγή τούς έκανε γνωστό ότι εξακολουθεί να εμμένει στην απόφαση του να αντιτάξει σταθερή άμυνα στην οργανωμένη τοποθεσία της Ελαίας. Και δικαιώθηκε! Δικαιώθηκε γιατί ένας λαός σύσσωμος, σε ένα πρωτόγνωρο κλίμα ενθουσιασμού και έξαρσης είχε αποφασίσει να αντισταθεί, το επίτευγμα του πολέμου τής Αλβανίας είναι τεράστιο, σκηνές ηρωϊσμού και αυταπάρνησης, απίστευτες. Και όχι μόνο από τους απλούς φαντάρους, όπως είναι μια λαϊκίστικη αφήγηση, αλλά και από στρατηγούς, συνταγματάρχες, ταγματάρχες, λοχαγούς κλπ, απ΄ όλους. Η αποφασιστικότητα αυτή, δεν είναι κακό τούτο, ανέτρεψε εκ των πραγμάτων πιο ρεαλιστικές ή ηττοπαθείς εκτιμήσεις για το τί μπορούσε να πετύχει η άμυνα.

Οι ΄Ελληνες, προς έκπληξη όλου του κόσμου, όχι μόνο απόκρουσαν με επιτυχία την Ιταλική Επίθεση, αλλά πέρασαν στην αντεπίθεση και  έδωσαν στον πόλεμο εκείνο την τιμητική ονομασία ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ.. Η ανθρωπότητα έβλεπε, πως μια μικρή χώρα μπορούσε να αντισταθεί με επιτυχία στον Φασισμό, που είχε ήδη κατακτήσει τη μισή Ευρώπη. Η νίκη της Ελλάδας απέναντι στη φασιστική Ιταλία  ήταν η πρώτη ήττα των χωρών του άξονα. Και η Ελλάδα απέσπασε την εκτίμηση και το σεβασμό όλου του ελεύθερου κόσμου.

Καταλαβαίνω το πρόβλημα με αυτά που είπαμε μέχρι τώρα: Κινδυνεύουμε να  φανούμε πολεμοχαρείς, σαν να λέμε, δεν βαριέσαι ας γίνεται και κανένας πόλεμος κάπου - κάπου για να ενωνόμαστε. Ασφαλές κριτήριο είναι να  καταφύγουμε πάλι στους πρωταγωνιστές στις διηγήσεις τους και τις μαρτυρίες τους. Και τότε διαπιστώνουμε ότι ο πόλεμος δεν είναι πρωτίστως τα γλέντια και η έξαρση, δεν είναι καν  οι στιγμές  της μάχης και η «αδρεναλίνη». Είναι κυρίως οι ατελείωτες  πορείες, το κρύο, το χιόνι, η ψείρα και η εξαθλίωση, η φοβερή πείνα, οι γάγγραινες και το κόψιμο των άκρων, οι τυφλότητες, η μακρά αναμονή. ΄Ολοι όσοι το έζησαν κατέληγαν «τέτοια δυστυχία να μην ξανάρθει, να μην την ζήσει άνθρωπος». 

Η Ελλάδα και η Ιταλία δεν ήταν δύο ξεχωριστές νησίδες στον παγκόσμιο χάρτη, που κάτι έπαθαν ξαφνικά και θέλησαν να πολεμήσουν για να δουν ποιός θα νικήσει. Τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο τον προκάλεσε ο Ναζισμός και ο Φασισμός. Τα δικτατορικά καθεστώτα εκείνα, που βρίσκεται στη φύση τους, η επέκταση, ο πόλεμος, η εισβολή και κατοχή άλλων κρατών, κατά παράβαση κάθε έννοιας διεθνούς δικαίου και συμβάσεων. Για να αποκτήσουν νομιμοποίηση στους λαούς τους, πρέπει να αποδείξουν ότι φέρνουν περιφανείς νίκες. Γι  αυτό και η επίθεση της Ιταλίας. Επεδίωκε να είναι ισότιμος σύμμαχος με την ναζιστική Γερμανία, όμως εκτός από κάτι μικρές επιτυχίες στην Αφρική, δεν είχε καταφέρει κάτι τρανταχτό και έκρινε ότι είναι η Ελλάδα και τα Βαλκάνια μια τέτοια ευκαιρία. Κι αν σκεφτεί κανείς, καλά …οι ΄Ελληνες, έκριναν ότι πρέπει να αντισταθούν για την πατρίδα τους και πλήρωσαν το τίμημα. Σάματις απέφερε κάτι στους Ιταλούς; ΄Εχει δημοσιευτεί αλληλογραφία Ιταλών Στρατιωτών με τις οικογένειές τους, που εν τέλει σκοτώθηκαν και συγκλονίζεται κανείς όπως συγκλονίζεται και για τους αντίστοιχους ΄Ελληνες.

Αυτό που έγινε με τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο δεν είχε προηγούμενο. ΄Ενας τρομερός τυφώνας για έξι ολόκληρα  χρόνια σάρωσε ζωές, περιουσίες, ανθρώπινες σχέσεις.  Εκατομμύρια οι νεκροί, εκατομμύρια οι τραυματίες και οι ανάπηροι, ο απόλυτος ευτελισμός της ανθρώπινης ζωής. Εκείνοι που πέθαιναν στην Αθήνα και στις άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας από την πείνα, ενόσω υποτίθεται ότι οι δυνάμεις κατοχής υπόσχονταν και ευημερία στους κατακτημένους λαούς. Είναι αφελείς οι προσεγγίσεις ότι και τώρα έχουμε τέτοια φαινόμενα. Ναι ..  έχουμε αλλά δεν υπάρχουν συγκρίσεις, μιλάμε για το απόλυτο κακό.    

Μετά το τέλος του παγκοσμίου πολέμου υπήρξε μια έκρηξη ενθουσιασμού από ηγεσίες και λαούς. «Ποτέ πια πόλεμος - ποτέ πια φασισμός» ήταν το σύνθημα που  επικρατούσε παντού. Δημιουργήθηκε ο ΟΗΕ και περίσσεψαν οι όρκοι και οι δεσμεύσεις ότι ηγεσίες και λαοί «έβαλαν μυαλό» για να μην επαναληφθούν τέτοια φαινόμενα. Πολλοί κατανόησαν τότε το αυτονόητο, αλλά που δεν έχει επαρκώς ερευνηθεί,  ότι δηλ. δεν αρκούσαν δύο δικτάτορες να γράψουν όλη αυτή την πρωτοφανή μαύρη σελίδα στην παγκόσμια ιστορία. ΄Ηταν και η ανοχή που είχαν επιδείξει ηγεσίες και ομάδες στα εφιαλτικά ναζιστικά σχέδια, θεωρώντας ότι πού θα πάει; Σε μερικά χρόνια θα εκτονωθεί, εξάλλου θα παραμείνει στο εσωτερικό των χωρών τους, Γερμανία, Ιταλία κλπ. Και αποδείχτηκε γρήγορα ότι δεν έγινε έτσι αλλά το απόλυτο κακό επεκτάθηκε παντού.

Για εμένα αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα και η βασική παρακαταθήκη: Υπεράσπιση της Δημοκρατίας, των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων με κάθε μέσο και κάθε τρόπο. Η επιείκεια που πράγματι είναι ουσιώδες χαρακτηριστικό σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, δεν μπορεί να επιδεικνύεται και ως προς εκείνους που πραξικοπηματικά και χρησιμοποιώντας βία στοχεύουν στην κατάλυσή του. Δεν δικαιούμαστε να ξεχάσουμε τόσο γρήγορα, 80 μόλις χρόνια.  ΄Ανθρωποι που έζησαν την ταραγμένη εκείνη περίοδο, ζουν και υπάρχουν ακόμα δίπλα μας.  Αν θέλουμε ουσιαστικά να τιμούμε τους αγωνιστές της Αλβανίας και των άλλων πολεμικών επιχειρήσεων, ζώντες και νεκρούς, αυτό τους οφείλουμε. Την υπεράσπιση της δημοκρατίας και των θεσμών της απ΄ όποιον κι αν τα επιβουλεύεται.