Αμώς, ο προφήτης της Δικαιοσύνης
Για το πρόσωπό του γνωρίζουμε ότι καταπιανόταν με τη γεωργία, ως συλλέκτης συκόμορων, μία ασχολία που τον ανεξαρτητοποιούσε οικονομικά. Η καταγωγή του ήταν από την Θεκουέ, νότια της Ιερουσαλήμ, επί βασιλέως Οζία και Ιεροβοάμ Β'. Από τις ενδείξεις που μας προσφέρει (1,1: "δύο έτη προ του σεισμού"), η προφητεία του μπορεί να προσδιορισθεί γύρω στο 760.
Η αποστολή του διαρκεί λίγο. Μετά από τη σύγκρουση με τον προφήτη της "αυλής" Αμασία, τον οποίο επέπληττε εξ αιτίας της ευτελούς του δουλοπρέπειας (Αμώς 7,10-15), επιστρέφει στο νότο και δεν ακούγεται ποτέ πια να ομιλούν γι' αυτόν. Το βιβλίο του είναι σχετικά καλά οργανωμένο. Στην ομοιογενή ομάδα των προφητειών των πρώτων δύο κεφαλαίων τα οποία είναι δομημένα κατά τον ίδιο τρόπο και περιστρέφονται γύρω από το θέμα του Ισραήλ (2,6-15)( ότι δηλαδή θα τιμωρηθεί όπως οι άλλοι λαοί), συνάπτονται οι πέντε οράσεις των κεφαλαίων 7-9, που διακόπτονται από την παρείσφρηση μιας βιογραφικής διήγησης. Λιγότερο οργανωμένα είναι τα κεφάλαια 4-6.
Εκτός απ' την προσθήκη μετά την αιχμαλωσία, με αντικείμενο την αναδιάρθρωση του οίκου του Δαυίδ (Αμώς 9,11-15) που επαναλαμβάνεται από τις Πράξεις των Αποστόλων 15,11-17 και προσδίδει με κάποιες παραλλαγές στο χωρίο μία διάσταση καθολική, είναι αναντίρρητα αποδεκτό να διαχωρισθούν κάποιες παρεμβολές από το Δευτερονόμιο.
Προσανατολισμένη κατ’ αυτόν τον τρόπο είναι ασφαλώς η προφητεία ενάντια στον Ιούδα:
4"Ακούσατε τι λέει ο Κύριος: «Οι ασεβείς του λαού του Ιούδα σωρεύονται όλο και πιο πολύ. Δεν τήρησαν το νόμο μου και περιφρόνησαν τις εντολές μου… "
(Αμώς 2,4)
Κυρίαρχο θέμα του κηρύγματος είναι η δικαιοσύνη του Θεού. Δυνάμει αυτής καταδικάζονται οι κοινωνικές αυθαιρεσίες (3,9-11. 8,4-7) που φτάνουν στο αποκορύφωμα στον Αμώς 2,6-7.
Είναι αξιοσημείωτο, το πώς ο αριθμός (το σύνηθες τρία και τέσσερα στον Αμώς) δείχνει ένα μεγάλο πλήθος.
Στον Αμώς καταδικάζονται οι αυθαιρεσίες της διοίκησης, της δικαιοσύνης,
7"Αλίμονο σ’ εσάς που μετατρέπετε την δικαιοσύνη σε εμπειρία πικρή για τους ανθρώπους, γιατί με δόλο τα δίκια τους καταπατείτε"…
10"Εχθρεύεσθε εκείνον που στο δικαστήριο την αδικία καυτηριάζει, κι αυτόν που λέει όλη την αλήθεια απερίφραστα"…
(Αμώς 5,7.10)
ο προκλητικός πλούτος (6,4-7), η φιληδονία και η διεφθαρμένη γυναίκα (4,1-3), καθώς και η θρησκευτική τυποποίηση (4,4-5).
21Λέει ο Κύριος: "Μισώ, αηδιάζω τις γιορτές σας! Δε με αγγίζουν πια τα πανηγύρια σας… "
(Αμώς 5,21)
Ανάμεσα σ' αυτή την θλιβερή κατάσταση διαφαίνεται η επιθυμία και η ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον.
24Αντί γι’ αυτά, ας ρεύσει σαν νερό το δίκαιο άφθονο και η δικαιοσύνη σαν χείμαρρος αστείρευτος.
(Αμώς 5,24)
Το χειρότερο κακό που μπορεί να συμβεί στον λαό είναι η σιγή του Θεού. Κουρασμένος να ομιλεί μάταια, ο Θεός σιωπά και δεν αποστέλλει πια τους προφήτες
11 "Έρχεται ο καιρός", λέει ο Κύριος, "που θα στείλω στη χώρα μεγάλη ανέχεια. Οι άνθρωποι θα πεινάνε αλλά όχι για ψωμί και θα διψάνε αλλά όχι για νερό˙ θα πεινάνε και θα διψάνε για να ακούσουν κάποιο μήνυμα από μένα. 12Τότε θα τρέχουν από θάλασσα σε θάλασσα και θα περιπλανιούνται από βορρά σ’ ανατολή γυρεύοντας ένα μήνυμα από μένα και δε θα το βρίσκουν".
(Αμώς 8,11-12)
Ο λαός μπορεί να τέρπεται προς στιγμήν στην απουσία της επίπληξης και να αισθάνεται ασφαλής με μια εξωτερική και μη αυθεντική θρησκευτικότητα, αλλά ο Κύριος δεν θα καθυστερήσει να γίνει αισθητός την ημέρα της Κρίσης όταν μόνο ένα μέρος του λαού θα σωθεί.
Παρόλο το περιορισμένο λεξιλόγιο του Αμώς, η τέχνη του εντοπίζεται στην εκφραστική δύναμη και την αποτελεσματικότητα των εικόνων του. Οι οράσεις είναι διαυγείς και ουσιαστικές, όπως για παράδειγμα το άγγελμα της καταστροφής εξ αιτίας των ακρίδων, οι οποίες θα πλήξουν τη δεύτερη σοδιά, αυτή που προορίζεται για τον εργάτη, ενώ η πρώτη ήταν προορισμένη για τον βασιλιά. (Αμώς 1,1-3).
Διαφαίνεται ο απλός κόσμος των ποιμένων και των καλλιεργητών, ενώ ποίηση και θεολογία αναμειγνύονται σε τρεις συμπληρωματικές δοξολογίες προς λειτουργική χρήση.
Όσον αφορά την περιγραφή της θεολογικής του σκέψης πρέπει να κάνουμε κάποιες παρατηρήσεις που ισχύουν για όλους τους Προφήτες. Ο Προφήτης δεν προσφέρει ποτέ μια θεωρία επεξεργασμένη και συστηματοποιημένη. Δίνει όμως ένα νέο μήνυμα που βοηθά στο να γίνει ένα βήμα μπροστά προς την αποκάλυψη.
Ας ληφθεί υπ’ όψιν η εξέλιξη του μεσσιανισμού όπως αποδίδεται από τον Ησαΐα με την σχέση ανθρώπου - Θεού, Θεός ο οποίος παρουσιάζεται απλά και σε διάλογο με τον Ιερεμία. Άλλες φορές ο προφήτης βιώνοντας την κατάσταση του λαού του, ερμηνεύει με νέο και αυθεντικό τρόπο τα λεγόμενα της παράδοσης.
Δεν πρέπει βέβαια να παραληφθούν οι αντιδράσεις και οι δυσκολίες του ανθρώπου στον οποίο απευθύνεται ο Προφήτης με το νέο μήνυμα. Η μοναδικότητα και ο νεωτερισμός του Αμώς μπορεί να εστιασθεί σε τρία βασικά σημεία.
Προπάντων, ξεχωρίζει το θέμα της κρίσης, που αναγγέλλεται βαθμιδωτά. Οι απειλές της φωτιάς και των ακρίδων απομακρύνονται με την παρέμβαση του Προφήτη. Η όραση του καλάθου με τους καρπούς σχολιάζεται με πικρία, ενώ η τελευταία απειλή (η πτώση του ναού) μας οδηγεί να πιστέψουμε ότι είναι αμετάκλητη.
"Ο λαός μου ο Ισραήλ είναι ώριμος για κρίση, Δε θ’ αλλάξω πια γνώμη για την τιμωρία μου".
(Αμώς 8,2)
Το αίτιο (9,1-4) αυτής της κρίσης είναι η απιστία προς την εκλογή και προς τα αναρίθμητα ευεργετήματα που έλαβε ο λαός (2,9-12).
2"Μέσα απ’ όλους τους λαούς της γης είσαι ο μόνος που σε γνώρισα και σε φρόντισα˙ για τούτο και θα τιμωρήσω όλες τις ανομίες σου"…
(Αμώς 3,2).
Το θέμα αυτό γινόταν αισθητό στον βορρά, όπου τύχαινε ιδιαίτερης προβολής η Σιναϊτική παράδοση. Όργανα αυτής της κρίσης είναι η καταστροφή του βασιλείου και η αιχμαλωσία. Διακρίνει βέβαια κανείς τα σύγχρονα γεγονότα, Όλοι οι λαοί που αναφέρονται στην ομάδα των προφητειών θα υποταχθούν στην Συρία (βλ. 5,27. 6,2).
Στον Αμώς δεν απουσιάζει ωστόσο η μνεία της σωτηρίας ορισμένων από τη γενική καταστροφή.
Κατ' αυτόν τον θετικό τρόπο πρέπει να ερμηνεύεται η εικόνα του ποιμένα, που αποσπά από το στόμα ενός λέοντα κάποιο ζώο, τραβώντας το από τα δύο πόδια και τον λοβό του ενός αυτιού (3,12).
Είναι αξιοσημείωτο το ότι η κρίση δεν περιορίζεται στον Ισραήλ, αλλά επεκτείνεται σε όλους τους λαούς, όπως η κρίση ενάντια στην Γάζα. (Αμώς 1 ,6-8).
Ένα δεύτερο θέμα αφορά την συνάφεια μεταξύ λατρείας και ζωής, που ποτέ πριν δεν ήταν εδραιωμένη με τόση δύναμη. Η βάση αυτής της αναφοράς, εκτός απ' τη σαφήνεια διατύπωσης των ηθικών αρχών, απορρέει από την παράδοση που περιλαμβανόταν στον κώδικα της Διαθήκης.
Ο Αμώς εναντιώνεται ακόμη και στην βεβαιότητα του Homo Religious, που θεωρεί τον εαυτό του αυτάρκη. Ένα καινούριο στοιχείο σ' αυτές τις απόψεις του Αμώς σε σχέση με την παράδοση είναι η επέκταση της μομφής σε όλον τον Ισραήλ, ενώ προηγουμένως οι επιπλήξεις απευθύνονταν προς μεμονωμένους πολίτες.
Είναι τελικά ίδιον του Αμώς η αλλαγή κατεύθυνσης κατά την Ημέρα του Jahwe και αποτελεί μία έκφραση που θα τύχει εκτίμησης στο υπόλοιπο της Βίβλου.
Η παρέμβαση του Θεού είχε ήδη θεωρηθεί ως «σκότος» για τους φαύλους που ήταν ταυτισμένοι με τους εχθρούς του Ισραήλ. Ο Αμώς όμως υποστηρίζει ότι αυτή η ημέρα, γεμάτη από κλαυθμούς, σφαγές, τρόμο, σκότος, θα ξεχυθεί επάνω στον περιούσιο λαό. (Αμώς 5,18-20).
Κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας η "Ημέρα του Κυρίου" είναι αντικείμενο ελπίδας. Οι καταπιεστές θα καταστραφούν, οι αμαρτωλοί θα αφανισθούν, γεγονότα που οδηγούν σε θρίαμβο τους συνετούς.
Αικατερίνα Κανέλλου Μοναχή
Ιερά Μονή Αγ. Νικολάου-Καλτεζών
22027 Κάτω Ασέα - Τηλ: 27910-23535
www.monikaltezon.gr
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.