Οι απαρχές της Αντίστασης στην Αρκαδία

Όσοι δε επέζησαν της Κατοχής βρέθηκαν διωκόμενοι από το μετακατοχικό ξενόδουλο καθεστώς που επεβλήθη στη πατρίδα μας και στη δίνη του Εμφυλίου χάθηκαν στις μάχες ή εξολοθρεύτηκαν από τα στρατοδικεία σκοπιμότητας. Έτσι, ελάχιστες προσωπικές μαρτυρίες διασώθηκαν γι’ αυτή την περίοδο.

Η έκρηξη στην ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος στη συνέχεια και στην Αρκαδία και η ένταξη σ’ αυτό χιλιάδων νέων αγωνιστών έγινε το επίκεντρο της ιστορίας αυτής της περιόδου. Έτσι, η ιστορική ερεύνα για την αρχική φάση έμεινε στο περιθώριο. Οι αναφορές σ’ αυτή γίνονται κατά κανόνα από αντιστασιακούς που εντάχθηκαν στο κίνημα αργότερα και υπεισέρχεται σε μεγάλο βαθμό ο υποκειμενικός παράγοντας και οι πληροφορίες που δίνουν είναι δύσκολο να διασταυρωθούν και να τεκμηριωθούν.

Μέσα απ’ αυτές τις δυσκολίες θα επιδιώξουμε να σκιαγραφήσουμε αυτή την ιστορική περίοδο ιδιαίτερα σημαντική και ελάχιστα γνωστή. Το εγχείρημα αυτό έχει σκοπό να ανοίξει αυτό το κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας μας, σε μια περίοδο μάλιστα ιδιαίτερα δύσκολη και καμπής για τον τόπο.

Η Αρκαδία στην πρώτη φάση της Αντίστασης, με την εισβολή των φασιστικών και ναζιστικών δυνάμεων, πλήρωσε μεγάλο φόρο αίματος. Πάνω από 600 είναι τα βεβαιωμένα θύματα και η έρευνα συνεχίζεται από τους Α. Πετρονώτη και Γ. Ζαχαρόπουλο και άγνωστο πόσοι οι τραυματίες.

Στις 28 Απρίλη 1941 τα ναζιστικά στρατεύματα φθάνουν στην Τρίπολη. Τους υποδέχονται με χειροκροτήματα καμιά 15αριά φιλοναζί ενώ οι υπόλοιποι Τριπολιτσιώτες παρέμεναν κλεισμένοι στα σπίτια τους ή προτίμησαν να απομακρυνθούν στην ύπαιθρο. Όπως αναφέρει ένας νέος άνδρας τότε ο γεωπόνος Στρατής Αθανασιάδης στον πλάτανο που δέσποζε στην κεντρική πλατεία ήταν καρφωμένο ένα χαρτί που έγραφε «Πατριώτες της Τρίπολης μην παραδίνετε τα όπλα σας, θα μας χρειασθούν για την αντίσταση ενάντια στο νέο κατακτητή». Μια ακόμα αναφορά έχουμε από τον Κ. Λυμπεράκη από τα Δολιανά Κυνουρίας «Το καλοκαίρι του 1943 ο Γ. Κοδέλας από τα Βέρβενα που ανέλαβε καπετάνιος λόχου του 11^ου συντάγματος του ΕΛΑΣ εξόπλισε αρκετά καλά τους αντάρτες απ’ όπλα που είχαν μαζέψει και κρύψει τσοπάνηδες από Μύλους-Ανδρίτσα-Αχλαδόκαμπο εγκαταλελειμμένα από τους Εγγλέζους στη φυγή τους.

Στις 2 Μαΐου 1941 ένας 18χρονος μαθητής ο Ματθαίος Πόταγας από τη Βυτίνα με ένα πιστόλι πυροβολεί τους Γερμανούς έξω από το χωριό που κατευθύνονταν προς τον Πύργο, συλλαμβάνεται βασανίζεται από τους ναζί και εκτελείται επιτόπου.

Από τις πρώτες αντιστασιακές πράξεις είναι η φυγάδευση των στρατιωτών του Εγγλέζικου εκστρατευτικού σώματος από τα παράλια της νοτιοανατολικής Πελ/σου, παρά τη ρητή γερμανική διαταγή ότι θα εκτελείται όποιος βοηθά στη διαφυγή. Έχουν καταγραφεί αρκετές περιπτώσεις σε Παρθένι-Ανδρίτσα-Πλατανα-Δολιανά και παραλιακή Κυνουρία.

Η φυγή Κυβέρνησης και Βασιλιά αρχικά στην Κρήτη και μετά στο Κάϊρο οδήγησε στη διάλυση του βασιλομεταξικού δικτατορικού καθεστώτος, πρόλαβαν όμως να παραδώσουν τους περισσότερους πολιτικούς κρατούμενους στις δυνάμεις κατοχής. Πολλά στελέχη του καθεστώτος προχώρησαν σε συνεργασία με τις κατοχικές αρχές να αναφέρουμε στην Αρκαδία τον π. υπουργό Θ. Τουρκοβασίλη και τον νομάρχη Ι. Βουγιουκλάκη.

Οι κατοχικές αρχές και η δωσίλογη κυβέρνηση που εγκατέστησαν πήραν άμεσα μέτρα για την παράδοση των κρατικών αποθεμάτων τροφίμων στους κατακτητές, την άμεση φορολόγηση της αγροτικής παραγωγής, την συγκέντρωση κάθε είδους όπλων και την αξιοποίηση των κατασταλτικών μηχανισμών της ασφάλειας και της χωροφυλακής. Η ωμή και τρομοκρατική καταπίεση, η παραπληροφόρηση, η περιφρόνηση κάθε ανθρώπινου δικαιώματος και η προοδευτικά αυξανόμενη εξαθλίωση και πείνα του λαού έναν είχε σκοπό, να «γονατίσουν» το λαό ώστε να αποδεχθεί την «Νέα Τάξη».

Σ’ αυτή τη ζοφερή κατάσταση αριστερές και δημοκρατικές οργανώσεις, που είχαν πληγές βάναυσα από το μεταξικό δικτατορικό καθεστώς, πατριώτες αξιωματικοί και νέοι ξεκίνησαν να αντιπαρατεθούν στον πανίσχυρο άξονα. Πρώτο καθήκον η επιβίωση του Λαού, η στήριξη του φρονήματος και η οργάνωση της Αντίστασης. Ήταν αναμφίβολα καθήκοντα δύσκολα φαίνονταν ακόμα και ανυπέρβλητα αν λάβουμε υπόψη και την «ουδέτερη» θέση των ηγεσιών των κυρίαρχων προπολεμικών πολιτικών δυνάμεων «λαϊκών» και «φιλελευθέρων».

Το ΚΚΕ, που ήταν παράνομο από το 1936 και στις φυλακές και εξορίες ήταν η πλειοψηφία των στελεχών του, κινητοποιεί όσες δυνάμεις είχε ελεύθερες και μαζί με δραπέτες κομμουνιστές θέτει ως σκοπό την ανασυγκρότηση του και την οργάνωση μετωπικών απελευθερωτικών οργανώσεων.

Τον Μάϊο 1941 γίνεται σύσκεψη στην Καλαμάτα όπου συγκροτείται αντιστασιακή ομάδα, τότε ή αργότερα παίρνει την ονομασία «Νέα Φιλική Εταιρεία». Σ’ αυτή συμμετέχει ο Αριστείδης (Ρούλης) Σαλαβράκος δικηγόρος απ’ την Τρίπολη με αντιδικτατορική δράση και αναπηρία στα πόδια από τα βασανιστήρια. Στα μέσα Ιουνίου γίνεται νέα σύσκεψη με συμμετοχή των στελεχών του ΚΚΕ Γ. Λαμπρινού και Μπάμπη Παναγόπουλου (Πατάκα) από το χωριό Στρίγκου της Τεγέας και συνδέονται με την κεντρική καθοδήγηση.

Στην Τρίπολη ιδρύεται αντιστασιακή οργάνωση με το ίδιο όνομα Ν.Φ.Ε. και τη συμμετοχή του Ρούλη Σαλαβράκου. Στο ίδιο χρονικό διάστημα και στη Μεγαλόπολη ιδρύεται αντιστασιακή οργάνωση με το ίδιο όνομα με συμμετοχή μ ελών και οπαδών του ΚΚΕ και του Πολύβιου Ισαριώτη από το Αγροτικό Κόμμα. Γίνεται φανερό ότι και οι τρεις οργανώσεις είχαν άμεση σύνδεση.

Το ίδιο διάστημα και ανεξάρτητα από την Ν.Φ.Ε., απ’ ότι γνωρίζουμε, ιδρύεται η νεολαιίστικη αντιστασιακή οργάνωση ΠΟΕΝ (Παναρκαδική Οργάνωση Ελευθέρων Νέων). Ιδρυτικά μέλη ήταν τα αδέλφια Αναστασόπουλοι (Χριστόφορος, Αρίσταρχος και Σαλώμη) γρήγορα η οργάνωση απλώθηκε στην Παιδαγωγική Ακαδημία, στα γυμνάσια και στους νέους. Είχε την διακριτική συμπαράσταση του τότε διευθυντή της Π.Α. μεγάλου παιδαγωγού Ευαγγέλου Παπανούτσου και του υποδιευθυντή Σπ. Παπαηλιού. Η δράση της οργάνωσης ήταν πολιτική, πολιτιστική και αλληλοβοηθητική και συνεχίσθηκε μέχρι το Φλεβάρη του 1943 που προσχώρησε στην ΕΠΟΝ.

Στη Μεγαλόπολη όπως αναφέρει Κ. Παπακωνσταντίνου (Μπελάς) στο βιβλίο του «Η νεκρή μεραρχία» υπήρξαν δύο παράλληλες κινήσεις το φθινόπωρο του 1941. Η μία από αξιωματικούς με το πρόσχημα ότι διδάσκουν ιστορία άρχισαν μια θεωρητική στρατιωτική εκπαίδευση στα γυμνασιόπαιδα, δύο φορές την εβδομάδα, μετά όμως από 20-30, μαθήματα το «μυριστήκαν» οι Ιταλοί καραμπινιέροι και το απαγόρευσαν. Η άλλη κίνηση ήταν από την Ν.Φ.Ε. που έπιασε επαφές με μαθητές ατομικά στην αρχή και στη συνέχεια δημιούργησαν νεολαιίστικο αντιστασιακό πυρήνα που ενέταξαν στη δράση της Ν.Φ.Ε. Πέρα από τα δελτία τύπου, τις προκηρύξεις, την αλληλεγγύη οργάνωσαν ανοικτό εορτασμό της εθνικής εορτής στις 25 Μαρτίου 1942 στην πλατεία της πόλης.

Στις αρχές Δεκέμβρη του 1941 στέλνεται εξόριστος στη Τρίπολη για λόγους θεραπείας στο σανατόριο το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ Νίκος Πλουμπίδης, δάσκαλος από τα Λαγκάδια. Αυτός έρχεται σε επαφή με την οργάνωση του ΚΚΕ, συμμετέχει σε παράνομες συσκέψεις και βοηθά σημαντικά στην συγκρότηση και ανάπτυξη του ΕΑΜ στην Πελ/σο που ήδη είχε ιδρυθεί (27 Σεπτέμβρη 1941).

Τέλη Γενάρη-αρχές Φλεβάρη του 1942 με τη βοήθεια των φακέλων της ασφάλειας και την ενεργό συμμετοχή ελληνικών φασιστικών μηχανισμών συλλαμβάνονται οι Σαλαβράκος και Τσιρίκος ηγετικά στελέχη, της οργάνωσης στην Τρίπολη, βασανίζονται από τους Ιταλούς καραμπινιέρους αλλά δεν «σπάνε». Με την παρέμβαση παραγόντων της Τρίπολης στον Ιταλό διοικητή Πελ/σου Τζελόζο ότι «αυτοί δεν θα φέρουν ευθύνη για ότι συμβεί» τους αφήνουν ελεύθερους. Όμως δεν μπορούν πια να εργάζονται για την Αντίσταση στην Τρίπολη. Ο Νίκος Πλουμπίδης ντυμένος σιδηροδρομικός φυγαδεύεται στην Αθήνα, ο Τσιρίκος στέλνεται στη Μεγαλόπολη και ο Σαλαβράκος στην Καλαμάτα που συλλαμβάνεται και εκτελείται από τους Γερμανούς τον Σεπτέμβριο του 1943.

Μια άλλη περίπτωση αποτελούν οι αξιωματικοί Βάσος Τσεκούρας μόνιμος λοχαγός και Αλέκος Τσουκόπουλος έφεδρος ανθυπολοχαγός από του Τζίβα Τεγέας, που ανοικτά μιλούν για αντίσταση έρχονται σε επαφή και εντάσσονται στο ΕΑΜ και μαζί με τον Γιάννη Πετρόπουλο (Μαυρογιάννη) τίθενται επικεφαλής του 11^ου συντάγματος του ΕΛΑΣ όταν το 1943 αποφασίζεται να ξεκινήσει ο ένοπλος αγώνας.

Τέλη ’41 ο δραπέτης κομμουνιστής Χρήστος Καραμπελιάς από την Αχαγιά της Πάτρας, η μάνα του οποίου καταγόταν από τα Ντουμινά (Βάθεια) του Καστριού, οργανώνει στο ΚΚΕ τρεις κατοίκους από Ανδρίτσα και Πλατάνα και μαζί με τον σταθμάρχη του σιδηροδρομικού σταθμού της Ανδρίτσας και τον καφετζή αποτελούν ΕΑΜ-ική οργάνωση που είναι μέρος δικτύου που συνδέει την Αθήνα με τις οργανώσεις της Βόρειας Κυνουρίας και τον Πάρνωνα που πολλά προσφέρει στη παράνομη διακίνηση αντιστασιακού υλικού, εφοδίων και ανθρώπων.

Τέλος θα αναφέρω τον Λαμπρόπουλο Κων/νο ετών 30 οδηγό αυτοκινήτων από την Τρίπολη που εκτελείται 4 του Φλεβάρη 1943 στην Καισαριανή μαζί με τον Περρίκο Κων/νο αντισμήναρχο ε.α. αρχηγό της ΠΕΑΝ (Πανελλήνιας Ένωσις Αγωνιζόμενων Νέων) που ανατίναξε τα γραφεία της ναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ 20 Σεπτεμβρίου 1942.

Βιβλιογραφία

Ο Μωριάς στα όπλα, Ηλ. Παπαστεριόπουλου

50 Χρόνια Μετά, Ευγ. Μαχαίρα

Η Πελοπόννησος στο πρώτο Αντάρτικο, Κων. Μπρούσαλης

Η Νεκρή Μεραρχία, Κ. Παπακωνσταντίνου (Μπελά)

Κατοχικά, Κούλας Ξηραδάκη

Τίμιοι Αγώνες 1940-49, Χρ. Κουτσούγερα

Ανδρίτσα, ο σκληρός Δεκέμβρης του ’43, άρθρο «Καθημερινά Νέα» Π. Βέμμος

Παναγιώτης Βέμμος