Τοπική Αυτοδιοίκηση - Ένας δημοκρατικός θεσμός να μη γίνει εφαλτήριο ενός αντιδραστικού καθεστώτος | Γράφει ο Παναγιώτης Βέμμος

Οι κοινότητες στην Ελλάδα είναι ένας διαχρονικός θεσμός που έφθασε ως τις μέρες μας. Αρχή θεωρείται η κλασσική αρχαιότητα με τις πόλεις-κράτη που συστατικό στοιχείο ήταν οι δήμοι και οι κώμες, πολίσματα με άμεση δημοκρατική λειτουργία από τους ελεύθερους πολίτες.

Η απελευθέρωση πριν 200 χρόνια μετά από ένα δεκαετή ανηλεή πόλεμο, βρήκε τον τόπο κατεστραμμένο. Τότε ο κυβερνήτης Καποδίστριας χώρισε τη χώρα σε νομούς, επαρχίες και δήμους ώστε να λειτουργήσει το πολιτικό σύστημα και να αντιμετωπίσει την κοινωνική και οικονομική εξαθλίωση του λαού. Ταυτόχρονα οι όμορες κοινότητες συνενώθηκαν σε δήμους με κριτήρια γεωγραφικά, κοινωνικά, οικονομικά και ιστορικά. Η σταδιακή ανάταξη του τόπου και οι νέες ιδέες για άμεση δημοκρατική λειτουργία των κοινοτήτων, οδήγησε το 1912 στην επανασύστασή τους.

Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο, ο εκμηχανισμός των αγροτικών καλλιεργειών, η εγκατάλειψη σταδιακά των ορεινών και δασικών δραστηριοτήτων, της κτηνοτροφίας και οι πολιτικές διώξεις οδήγησαν εκατομμύρια αγρότες σε αναζήτηση καλύτερης τύχης στις πόλεις και στην εξωτερική μετανάστευση. Παρά τη βελτίωση της λειτουργίας των κοινοτήτων η πληθυσμιακή συρρίκνωση δημιούργησε την ανάγκη πολιτικής παρέμβασης. Η εθελουσία συνένωση των κοινοτήτων σε δήμους απέτυχε, αφού οι κυρίαρχες τότε πολιτικές δυνάμεις δεν ενίσχυσαν την προσπάθεια αυτή. Έτσι κατέληξαν σε νομοθετικές ρυθμίσεις με πρώτη τον «Καποδίστρια» και σύντομα χωρίς να αξιολογηθεί στον «Καλλικράτη». Το σύστημα αυτό δεν είναι ούτε τοπικό, ούτε αυτοδιοίκηση!

Στους τεράστιους δήμους που θεσμοθετήθηκαν πέραν της γεωγραφικής συγκρότησης, δεν υπάρχει κοινωνική και οικονομική συνάφεια. Η λειτουργία των τοπικών κοινοτήτων αποδυναμώθηκε, αφού τοπικές υπηρεσίες μεταφέρθηκαν στην έδρα του δήμου και καταργήθηκαν σχολεία, δημόσιες και κοινής ωφέλειας υπηρεσίες. Η εκλογή των τοπικών συμβουλίων και προέδρων ενσωματώθηκε στα δημοτικά ψηφοδέλτια. Έτσι, για να θέσει υποψηφιότητα ένας πολίτης για το κοινοτικό συμβούλιο πρέπει να συμφωνήσει με τον κομματικό κατά κανόνα υποψήφιο δήμαρχο. Με τους όρους που θέτει ο εκλογικός νόμος αποκλείονται από τις εκλογές κινήσεις πολιτών, μικροί πολιτικοί σχηματισμοί και ανεξάρτητοι, αφού για ένα μεσαίου μεγέθους δήμο απαιτούνται τουλάχιστον 100 υποψήφιοι. Αν προσθέσουμε και το αντιδημοκρατικό στην ουσία πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα, διαμορφώνονται συνθήκες επικράτησης για μια το πολύ δύο παρατάξεις. Η κοινότητα, κύτταρο της δημοκρατίας, γίνεται εφαλτήριο για τη διαμόρφωση ενός μονοκομματικού καθεστώτος που θα εξυπηρετεί ανεξέλεγκτα μικρά και μεγάλα οικονομικά συμφέροντα.

Δεν είναι τυχαίο ότι η πλειοψηφία των συνδυασμών που διεκδικούν με αξιώσεις την ηγεσία του δήμου, δεν έχουν ουσιώδεις πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές, αλλά εξυπηρετούν διαφορετικά προσωπικά και επιχειρηματικά συμφέροντα. Παράλληλα η συγκρότηση ενός γραφειοκρατικού μηχανισμού με τους έμμισθους αντιδημάρχους, τον πρόεδρο του δημοτικού συμβουλίου, το γραμματέα του δήμου και τους ειδικούς συμβούλους πέρα του σημαντικού οικονομικού κόστους, παραγκωνίζει και υποβαθμίζει τις δημοτικές υπηρεσίες. Παρασκηνιακά δε γίνεται το κύριο προεκλογικό ζήτημα συζήτησης και τακτοποίησης η κάλυψη των έμμισθων θέσεων.

Η «κυβερνησιμότητα» που προβάλλεται για να δικαιολογήσει τη δομή και το θεσμικό πλαίσιο του δήμου, καταρρίπτεται από το γεγονός ότι χώρες με δημοκρατική παράδοση έχουν πολλαπλάσιους δήμους με μικρότερο κατά μέσο όρο πληθυσμό. Η Γαλλία με 36.681 δήμους και 1857 κατοίκους πληθυσμό. Η Ιταλία με 8101 δήμους και 7286 κατοίκους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με μέσο όρο 5800 κατοίκους ανά δήμο. Η Ελλάδα 332 δήμους με μέσο όρο 31570 κατοίκους. (Στοιχεία από την ιστοσελίδα της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος).

Η «κυβερνησιμότητα» είναι το κλειδί για τον περιορισμό της δημοκρατίας στη λειτουργία του δήμου και την ελαχιστοποίηση των αντιδράσεων στον περιορισμό των κοινωνικών δικαιωμάτων, στη μόρφωση, στον πολιτισμό και της ποιότητας ζωής.

Αρχές όπως η πολιτική αυτονομία του δήμου από την κεντρική εξουσία, η οικονομική αυτοτέλεια, η εκλογή με απλή αναλογική και οι συνεργασίες για την εκλογή δημάρχου από το δημοτικό συμβούλιο είναι ζητήματα που ελάχιστα απασχολούν τον προεκλογικό διάλογο. Κοντά στα παραπάνω αποσιωπάται και ο διεκδικητικός χαρακτήρας του δήμου για λύσεις σε προβλήματα από τις αρμόδιες περιφερειακές και κυβερνητικές αρχές.

Αυτός ο αντιδραστικός νόμος-κανονισμός για την αυτοδιοίκηση, είναι ανάγκη να τεθεί σε συζήτηση, να αμφισβητηθεί και τελικά να αλλάξει. Είναι ζήτημα δημοκρατίας, λαϊκής κυριαρχίας και της συνταγματικής επιταγής της ισότητας των πολιτών.