Οι δύο μαρμάρινες προτομές στα Πάρκα της Τρίπολης και η υποχρέωση του Δήμου. Οι Φιλέλληνες Έντουαρντ Έβερετ και Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου

Νίκος Θ. Δελφάκης, δικηγόρος, πρώην Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Τρίπολης. Τρίπολη Νοέμβριος 2020.

****

Στην άκρη των πάρκων, αυτό του Πνευματικού Κέντρου και αυτό της παιδικής Χαράς, και πλησίον της οδού Καλαβρύτων, υπάρχουν δύο μαρμάρινες προτομές, απέναντι η μία από την άλλη, για τις οποίες ελάχιστα γνωρίζει η πόλη. Θυμάμαι παιδιά που ήμασταν και ρωτούσαμε, η απάντηση ήταν περίπου «κάποιοι φιλέλληνες, μάλλον», και άλλες φορές, ακόμα χειρότερα, «δεν είναι και τίποτα σπουδαίοι, είχαν ξεμείνει στις ΗΠΑ και τις έφεραν εδώ κάποιοι και τις έβαλαν»! Στη βάση των προτομών διαβάζουμε ότι αυτές τοποθετήθηκαν το έτος 1957, επί Δημαρχίας Μουτζουρόπουλου, με δαπάνες «του Αμερικάνικου Ιδρύματος διά την Ελλάδα προεδρεύοντος ΧΑΡ. Ι. ΜΠΟΥΡΑ». Επίσης διαβάζουμε ότι δημιουργός τους είναι ο γλύπτης Γ. Δημητριάδης – Αθηναίος.

Αφού αυτά είχαμε ακούσει και αυτά περίπου κυκλοφορούσαν στην πόλη, η ύπαρξη των δύο αυτών προτομών υποβαθμίστηκε. Ελάχιστοι θέλησαν να πληροφορηθούν σε βάθος και ακόμα και σήμερα τις προσπερνά  κανείς, χωρίς να δίνει ιδιαίτερη σημασία. Αυτήν τη γενική  απαξίωσή τους αποδεικνύει επιπλέον το γεγονός ότι ίσως δεν έχουν ποτέ συντηρηθεί, με αποτέλεσμα το μάρμαρο να έχει πια ένα σκούρο - καφετί χρώμα, που επιτείνει ακόμα περισσότερο την αντίληψη ότι δεν αξίζουν και πολλά τα πρόσωπα που αναπαριστούν.

Ενόψει του εορτασμού των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης, όπως κι αν γίνει αυτός μέσα στις συνθήκες που ζούμε, θεώρησα ότι πρέπει να γίνουν ευρύτερα γνωστά τα πρόσωπα που αναπαριστώνται στα δύο γλυπτά και να πάρουν τη θέση που τους αρμόζει. Πηγαίνοντας από την έξοδο προς το κέντρο, στα αριστερά,  και μπροστά από το βαγόνι, είναι η προτομή του Έντουαρντ Έβερετ και στα δεξιά, στο πάρκο του Πνευματικού Κέντρου, η προτομή του Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου. Ποιοί ήσαν όμως αυτοί και τι προσέφεραν στην Ελλάδα;  

Με το ξέσπασμα της επανάστασης το 1821 απλώθηκε ένα μεγάλο κύμα φιλελληνισμού, που προσέφερε όχι μόνο ηθικά, αλλά και πρακτικά στον αγώνα των Ελλήνων. Μια από τις χώρες που ο φιλελληνισμός είχε λάβει εντυπωσιακές διαστάσεις ήταν οι ΗΠΑ. Η Ελληνική Επανάσταση δεν απείχε χρονικά παρά 45 περίπου χρόνια από τον πόλεμο της ανεξαρτησίας. Γράφει χαρακτηριστικά ο Έντουαρντ Μεντ Ερλ,  «Όλοι οι μορφωμένοι άνθρωποι στην Αμερική τιμούσαν τους αρχαίους Έλληνες….. Οι Αμερικανοί έβλεπαν στους νεότερους  ΄Ελληνες τους απογόνους των αρχαίων, τους κληρονόμους των παραδόσεων του Περικλή, του Πλάτωνα, του Δημοσθένη και του Ομήρου. Ακριβώς για αυτό, οι νεότεροι Έλληνες δικαιούνταν τρόπον τινά τη βοήθεια ολόκληρου του δυτικού πολιτισμού, ο οποίος θεωρούσε ότι όλα όσα αγαπούσε στις τέχνες, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και την επιστήμη της διακυβέρνησης είχαν τη ρίζα τους στην αρχαία Ελλάδα».

1) Έντουαρντ Έβερετ,  Καθηγητής του Χάρβαρντ: Είχε γεννηθεί  το 1794 και υπηρέτησε κατά τη διάρκεια της ζωής του σε διάφορα πολιτικά αξιώματα. Μεταξύ αυτών υπήρξε Κυβερνήτης της Μασαχουσέτης και γερουσιαστής και ήταν δεινός ρήτωρ, ώστε τον αποκαλούσαν, ΚΙΚΕΡΩΝ. Ήταν επίσης ο πρώτος Καθηγητής Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και εκδότης σπουδαίου περιοδικού. Είχαν γνωριστεί με τον Αδαμάντιο Κοραή το 1817 στο Παρίσι. Δύο χρόνια μετά επισκέφθηκε την Ελλάδα, πραγματοποιώντας ένα ταξίδι που τον επηρέασε βαθιά για το υπόλοιπο της ζωής του.

Τον Μάιο του 1821, λίγο μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, ο Πρόεδρος της Μεσσηνιακής Γερουσίας, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, απευθύνει επιστολή προς τους πολίτες της Αμερικής με την οποία ζητεί τη στήριξη και τη βοήθειά τους. «Αποφασίζοντες να ζήσωμεν ή ν’ αποθάνωμεν διά την ελευθερίαν, συρόμεθα προς εσάς {…}.  Αι αρεταί σας, ω Αμερικανοί, μας προσεγγίζουν εις εσάς, μ’ όλον ότι μας χωρίζουν ευρύταται θάλασσαι. Ημείς σας νομίζομεν πλησιέστερους, παρά τα γειτονεύοντα με ημάς έθνη, και σας έχομεν φίλους και συμπολίτας και αδελφούς, διότι είσθε δίκαιοι, φιλάνθρωποι και γενναίοι· {….}».

Η επιστολή αυτή έφτασε τον Ιούλιο του 1821, μέσω του Αδαμάντιου Κοραή, στον Έντουαρντ Έβερετ, με την παράκληση να δημοσιευθεί. Ο  Έβερετ ανέπτυξε  έντονη δράση υπέρ του ελληνικού σκοπού, γράφοντας συνεχώς άρθρα, ζητώντας τη στήριξη των Αμερικανών στον ελληνικό αγώνα. Παραλλήλιζε τον αγώνα των Ελλήνων με εκείνον των συμπολιτών του κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης. Τα κείμενα του Έβερετ επηρέασαν αποφασιστικά και ευαισθητοποίησαν την κοινή γνώμη, αλλά και πολλούς που κατείχαν δημόσια αξιώματα, οι οποίοι έθεσαν στο Αμερικάνικο Κογκρέσο ζήτημα αμερικανικής παρέμβασης υπέρ της Ελλάδας.

2) Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου,  Ο «Λαφαγιέτ» της ελληνικής επανάστασης, όπως τον ονόμασαν. Γεννήθηκε το Νοέμβριο 1801 στη Βοστώνη. Σπούδασε  ιατρική με εξειδίκευση στη χειρουργική στο  Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Το 1824 δήλωσε ότι θα μεταβεί στην επαναστατημένη στην Ελλάδα και προσπάθησε να διασκεδάσει την ανησυχία της οικογενείας του,  με επιχειρήματα ότι εκεί, μέσα στον πόλεμο, θα είχε περισσότερες ευκαιρίες να εξασκήσει και να βελτιώσει τις χειρουργικές του ικανότητες! ΄Εφτασε  στην Ελλάδα το 1825 και υπηρέτησε στον ελληνικό στρατό, αρχικά ως απλός εθελοντής στρατιώτης και κατόπιν ως γιατρός-χειρουργός. Συμμετείχε σε αρκετές μάχες και απέκτησε τον σεβασμό όλων.  

Το 1827, επέστρεψε στις ΗΠΑ για να συγκεντρώσει προμήθειες και χρήματα για τον ελληνικό σκοπό. Κατάφερε να μαζέψει το εντυπωσιακό, για την εποχή, ποσό των 60.000 δολαρίων και ταξίδεψε ξανά στην Ελλάδα το 1828 για να μοιράσει ο ίδιος τη βοήθεια. Αναχώρησε εκ νέου από την Ελλάδα το 1830 για την Αμερική, όπου συνέχισε την καριέρα του ως γιατρός. Ο Χάου επέστρεψε για σύντομο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα το 1847 και μετά, ξανά, το 1867, με το ξέσπασμα της Κρητικής Επανάστασης. Ανέλαβε νέα δράση υπέρ των Κρητών, οργανώνοντας εκστρατείες ευαισθητοποίησης και συστήνοντας Επιτροπές εράνων με στόχο τη συγκέντρωση χρημάτων και προμηθειών.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ – ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ: Αποδεικνύεται ότι δεν πρόκειται για δύο προτομές «ασχέτων  με την Ελλάδα ανθρώπων», όπως βλακωδώς κυκλοφορούσε στην πόλη. Αλλά για δύο σπουδαίες προσωπικότητες που αφοσιώθηκαν για την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης. Η πόλη, μέσω του Δήμου, πρέπει να τους αποδώσει την πρέπουσα τιμή, ξεκινώντας από τη συντήρηση, φωτισμό και εν γένει  ανάδειξη των δύο γλυπτών. Και μια καλαίσθητη και συμβατή πλάκα - πινακίδα με πληροφορίες.  Ας σημειωθεί ότι ο Γ. Δημητριάδης – Αθηναίος, όπως υπέγραφε, είναι από τους κορυφαίους γλύπτες της εποχής του και έργα του υπάρχουν σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Πέθανε το 1941,  συνεπώς τα έργα είχαν σμιλευθεί πολύ πριν το 1957 που τοποθετήθηκαν στην Τρίπολη, δεν γνωρίζω που βρίσκονταν πριν.    

ΥΓ. Φυσικά υπάρχουν και πολλές άλλες λεπτομέρειες για τη δράση των δύο αυτών φιλελλήνων, μπορεί κανείς να τις αναζητήσει, αν θελήσει. Βασική πηγή, αλλά και έμπνευση,  για το παρόν άρθρο, είναι δημοσίευση της επιτροπής για τα 200 χρόνια της ελληνικής επανάστασης για τους Αμερικάνους Φιλέλληνες.