Το κλειστό Αρχαιολογικό Μουσείο Άστρους, η εγκαταλελειμμένη Έπαυλη του Ηρώδη στην Εύα Κυνουρίας και τα διαμοιρασμένα ευρήματα
Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης παρουσιάζεται έως τις 16 Ιανουαρίου 2022, η περιοδική έκθεση «Κάλλος. Η υπέρτατη ομορφιά». Μέσα από μια σειρά πάνω από 300 εμβληματικών αρχαιοτήτων από την Ελλάδα και το εξωτερικό, παρουσιάζονται οι διάφορες πτυχές της έννοιας του «Κάλλους» στην καθημερινή ζωή και τη φιλοσοφική σκέψη της αρχαίας Ελλάδας.
Ανάμεσα στα ευρήματα και σε περίοπτη θέση, στην είσοδο, όχι μόνο της Έκθεσης, αλλά και του ίδιου του Μουσείου, δεσπόζει η «Ορχούμενη Λάκαινα» που εντοπίστηκε στην Έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού, στην Εύα Κυνουρίας και «κοσμεί» το υπόγειο του κλειστού Αρχαιολογικού Μουσείου Άστρους. Το άγαλμα παριστάνει μια νεαρή από τη Λακωνία που χορεύει, αποτελεί μέρος ομάδας Λακαινών, έργα του Καλλιμάχου του 5ου αι. π.Χ και βρισκόταν αρχικά στην Ακρόπολη των Αθηνών. Από εκεί, ο «συλλέκτης» έργων τέχνης Ηρώδης, μετέφερε αυτό το σπάνιας καλλιτεχνικής αξίας άγαλμα για να κοσμήσει την έπαυλή του.
Η προβολή του εξαιρετικού αυτού έργου τέχνης, μάς έδωσε την ευκαιρία να αναδείξουμε μια σειρά από θέματα προβληματικής και ελλιπούς πολιτιστικής διαχείρισης από το ΥΠΠΟ στην περιοχή του Δήμου Βόρειας Κυνουρίας.
Με αφορμή την έκθεση, ο Σύλλογος Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Άστρους προχώρησε σε δύο δράσεις:
1) Την Τετάρτη, 24.11.21, η Πρόεδρος του Συλλόγου, Δρ. Σμαράγδη Ι. Αρβανίτη, εξέθεσε τα προβλήματα στην εκπομπή «Ανοικτή Γραμμή» του Γιάννη Γαλανόπουλου στην ΕΡΤ Τρίπολης.
2) Την ίδια μέρα, το ΔΣ του Συλλόγου (Γιάννης Καμπύλης, Τρισεύγενη Κολοβού, Κώστας Παπαγιαννόπουλος, Πέτρη Δικαίου), μαζί με τον συμπατριώτη μας Υπουργό Βασίλη Κοντοζαμάνη, το Δήμαρχο Βόρειας Κυνουρίας Γιώργο Καμπύλη, τον Αντιδήμαρχο Γιάννη Καμπύλη και τους Δημοτικούς Συμβούλους Γιάννη Δαλιάνη και Αλέξιο Αρφάνη, καθώς και φίλους και υποστηρικτές, πραγματοποίησαν επίσκεψη στην έκθεση και ξεναγήθηκαν από τον επιμελητή της κ. Γιάννη Φάππα.
Ειδικότερα, το ιστορικό των προβλημάτων είναι το εξής:
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Άστρους στεγάζεται στο κτήριο της Σχολής Καρυτσιώτη, η οποία ιδρύθηκε το 1805, ως παράρτημα της Σχολής που λειτουργούσε στον Αγιάννη ήδη από το 1798. Η Σχολή στον Αγιάννη κάηκε από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ κατά την επιδρομή του στην Πελοπόννησο το 1826, ενώ το κτήριο του Άστρους, επισκευάστηκε και επαναλειτούργησε το 1829 με την ονομασία «Μουσείον Καρυτσιώτη», καθώς οι Μούσες ήταν προστάτιδες των Γραμμάτων.
Με την σύσταση του νέου Ελληνικού Κράτους λειτούργησε ως Σχολείο έως το 1971. Ο αείμνηστος Κυριάκος Χασαπογιάννης, έκτακτος επιμελητής αρχαιοτήτων, είχε το όραμα για τη δημιουργία ενός Αρχαιολογικού Μουσείου, και το υλοποίησε, το 1959 σε παρακείμενο κτήριο. Στη δεκαετία του 1980 το Μουσείο μεταφέρθηκε στο κτήριο της Σχολής Καρυτσιώτη και λειτούργησε έως το 2008.
Διαθέτει μεγάλο αύλειο χώρο, ο οποίος έχει μετατραπεί σε υπαίθρια αρχαιολογική έκθεση. Το εκθεσιακό υλικό του Μουσείου περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά μέλη και γλυπτά από την Έπαυλη του Ηρώδη του Αττικού στην Εύα, ευρήματα από νεκροταφεία ελληνιστικών χρόνων, μικροαντικείμενα, νομίσματα και επιγραφές από διάφορες περιοχές της Κυνουρίας.
Ο ισχυρός σεισμός του 2008 του Λεωνιδίου προξένησε βλάβες στο κτήριο και έκτοτε το Μουσείο παραμένει κλειστό. Το 2011 εγκρίθηκε η μελέτη για την άρση ετοιμορροπίας του κτηρίου και οι εργασίες αποκατάστασης ολοκληρώθηκαν το 2015.
Το 2016, μ’ έγγραφό του το ΥΠΠΟ, αναφέρει: «Το Μουσείο είναι έτοιμο να επαναλειτουργήσει, αλλά δεν υπάρχει μόνιμο ημερήσιο προσωπικό». Τελικά προσελήφθη νυχτερινός φύλακας και από το 2019 υπάρχει και πρωινός που ανοίγει τον αύλειο χώρο του Μουσείου και το χώρο της Β΄ Εθνοσυνέλευσης, αλλά όχι το Μουσείο. Το 2018 το ΥΠΠΟ αναφέρει: «Η Υπηρεσία μας έχει μεριμνήσει ώστε το Μουσείο να είναι ανοικτό σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, διαθέτοντας φυλακτικό προσωπικό από το Μουσείο Τεγέας».
Κι όμως, στα τέλη του 2019, έγινε γνωστό από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας πως για να λειτουργήσει το Μουσείο χρειάζεται και μελέτη στατικής επάρκειας, η οποία, όμως, αναφερόταν και στο έγγραφο του 2011, με το οποίο είχε εγκριθεί η άρση ετοιμορροπίας. Η νέα μελέτη ολοκληρώθηκε τον περασμένο Ιούλιο (2021) και τον Οκτώβριο ζητείται: «να επανυποβληθεί η στατική μελέτη, ως μέρος των μελετών που απαιτούνται για την εκπόνηση πλήρους και ολοκληρωμένης μελέτης (αρχιτεκτονικής, στατικής και Η/Μ) για τη στερέωση και αποκατάσταση του μνημείου και τη λειτουργία του ως μουσείου».
Και προκύπτουν τα εξής ερωτήματα:
- Εφόσον η ανάγκη για την εκπόνηση μελέτης στατικής επάρκειας υπήρχε από το 2011, γιατί δεν ολοκληρώθηκε μαζί με τη μελέτη για την άρση ετοιμορροπίας;
- Οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν και ολοκληρώθηκαν από την Αρχαιολογική Υπηρεσία το 2015 σε τι αφορούσαν;
- Γιατί το ΥΠΠΟ το 2016 αναφέρει: «Το Μουσείο είναι έτοιμο να επαναλειτουργήσει»;
- Γιατί το ΥΠΠΟ το 2018 ορίζει συγκεκριμένες ημέρες λειτουργίας, με μεταφορά φύλακα από την Τεγέα, έως ότου προσληφθεί ημερήσιος φύλακας για το Μουσείο;
Γιατί πρέπει να επαναλειτουργήσει το Μουσείο στο Άστρος;
- Καταρχάς πρέπει να γίνει επισκέψιμο και να αναδειχθεί το ίδιο το κτήριο της Σχολής, ένα από τα λίγα Παν/κού επιπέδου ιδρύματα στην προεπαναστατική Ελλάδα. Και να επισημανθεί ο σημαντικός ρόλος της λειτουργίας των Σχολών Καρυτσιώτη στη στήριξη της παιδείας, ως αναγκαίας συνθήκης για την ετοιμασία των υπόδουλων Ελλήνων για την Επανάσταση.
- Το Μουσείο είναι τοπόσημο του Άστρους. Είναι αίτημα της κοινωνίας, θα συμβάλλει σαφώς στην οικονομική στήριξη του τόπου, στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και δίπλα στα σχολεία. Τα παιδιά, πρωτίστως, πρέπει να εξοικειωθούν με την ιστορία του τόπου τους.
- Παράλληλα πρέπει να αναδειχθεί ο χώρος όπου βρίσκεται, καθώς είναι χώρος ιστορικής μνήμης και με αυτήν την έννοια συνιστά ένα χώρο –μουσείο, με ιδιαίτερη ταυτότητα και αυτονομία. Το κτήριο που στέγασε τη Σχολή Καρυτσιώτη από το 1805, το Αγροκήπιο της Σχολής, ο χώρος που πραγματοποιήθηκε η Β΄ Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων τον Απρίλιο του 1823, εκεί παρατέθηκε το γνωστό ως Κολοκοτρωναϊικο τραπέζι το 1821 προς τιμήν του Δημητρίου Υψηλάντη και τον ίδιο χώρο επισκέφτηκε ο βασιλιάς Όθωνας το 1833.
Η εγκατάλειψη της Έπαυλης του Ηρώδη του Αττικού.
Το κτιριακό συγκρότημα της Έπαυλης του Ηρώδη είναι ένα μνημείο που ξεπερνά τα στενά όρια της Αρκαδίας, είναι παγκόσμιας σημασίας και ως σημαντικό μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς θα έπρεπε να έχει αντιμετωπιστεί. Χρονολογείται στη ρωμαϊκή περίοδο, από το 2ο – 5ο αι. μ.Χ., και είναι μοναδικό στην Ελλάδα.
Ευρήματα από την περιοχή βρίσκονται ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, αλλά και στα μουσεία της Τρίπολης και της Σπάρτης και φυσικά στο κλειστό Μουσείο του Άστρους. Αν με το καλό ευοδωθεί η ίδρυση ενός μουσείου στην περιοχή, μεγάλου και σύγχρονων προδιαγραφών, θα είναι μια καλή ευκαιρία για τον «επαναπατρισμό» τους.
Οι εργασίες αποκατάστασης του κτηριακού συγκροτήματος έχουν από χρόνια σταματήσει, το στέγαστρο, που εκτιμήθηκε ότι θα βοηθήσει το μνημείο, και γι' αυτό υπήρξε εγκεκριμένη μελέτη, δεν τοποθετήθηκε ποτέ. Επίσης, έχουν σταματήσει και οι ανασκαφικές έρευνες. Με ενέργειες της ΕΦΑ Αρκαδίας, τουλάχιστον ο χώρος έπαψε πια να θυμίζει εγκαταλελειμμένο εργοτάξιο, αφού απομακρύνθηκαν οι σκαλωσιές και η γερανογέφυρα που είχαν ξεμείνει από το 2008, και παράλληλα συνεχίζονται οι εργασίες συντήρησης των τοιχοποιιών του, που είχαν διακοπεί πριν από οκτώ χρόνια. Επίσης, πρόσφατα εντάχθηκαν σε ΕΣΠΑ επείγουσες σωστικές εργασίες συντήρησης, στο Ηρώο του Αντίνοου, ένα από τα προσκτίσματα.
Το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το μνημείο ως προς την ένταξή του σε κάποιο πρόγραμμα χρηματοδότησης είναι διαχειριστικές εκκρεμότητες που προκύπτουν από την ένταξη σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ παλαιότερα, καθώς και εκκρεμότητες με την προηγούμενη εργολαβία.
Ένα είναι βέβαιο: Η αποκάλυψη των αρχαιοτήτων στην περιοχή της Έπαυλης του Ηρώδη, η αποκατάσταση και η ανάδειξή τους χρειάζεται πολιτική βούληση, αλλά και σύμπραξη όλων των δυνάμεων: επιστημόνων, τοπικής κοινωνίας. Το όφελος θα είναι πολύ σημαντικό για την επιστημονική κοινότητα, σαφώς, αλλά θα συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη ολόκληρης της Αρκαδίας, καθώς θ’ αποτελέσει πόλο έλξης ποιοτικού τουρισμού.
Δρ. Σμαράγδη Ι. Αρβανίτη
Πρόεδρος Συλλόγου Φϊλων Αρχαιολογικού Μουσείου Άστρους