Τι ονομάζουμε Τριώδιο και τι είναι αυτό το λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας μας

Τριώδιο εἶναι τό λειτουργικό βιβλίο, πού ἀποτελεῖται ἀπό ὕμνους, ἱερές Ἀκολουθίες καί Συναξάρια τῆς περιόδου πού προετοιμάζουν τούς Χριστιανούς γιά τό ἅγιο καί ἱερό Πάσχα.

Ἡ περίοδος τῆς προετοιμασίας αὐτῆς, ἀρχίζει ἀπό τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί τοῦΦαρισαίου καί λήγει τό ἀπόγευμα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. Ὁ ὅρος «Τριώδιο» (ἀπό τίς λέξεις «τρία» καί «ᾠδή») ὀφείλεται στό γεγονός ὅτι πολλοί ἀπό τούς Κανόνες τῶν Ἀκολουθιῶν, πού περιέχονται σέ αὐτό, ἔχουν μόνο τρεῖς ᾠδές: τήν 8η καί τήν 9η πάντοτε, ὕστερα δέ μία ἀπό τίς πέντε πρῶτες.

Τό Τυπικό τῆς Ἐκκλησίας μας ὁρίζει ὅτι τό Σάββατο στόν Ἑσπερινό τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου, ὁ Δεξιός Ἱεροψάλτης κατέρχεται ἀπό τό Ἀναλόγιό του καί λαμβάνει τό Τριώδιο, πού βρίσκεται κάτω ἀπό τήν Εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ στό Τέμπλο, κάνει τρεῖς μετάνοιες, προσκυνᾶ τόν Κύριο καί πηγαίνει ξανά στό Ἀναλόγιό του, ὅπου καί ἄρχεται ἡ ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ.

Ἡ πρώτη Κυριακή τοῦ Τριωδίου εἶναι ἀφιερωμένη στήν ἄκρως διδακτική παραβολή τοῦΤελώνου καί τοῦ Φαρισαίου, τήν ὁποία ὁ Κύριος διηγήθηκε, προκειμένου νά διδάξει τήν ἀρετή τῆς ταπεινώσεως καί νά στηλιτεύσει τήν ἔπαρση, μέ μοναδικό σκοπό τήν σωτηρία τῶν ψυχῶν μας.

Ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς, μέ τρόπο ἁπλό καί κατανοητό, μᾶς μεταφέρει τήν παραβολή αὐτή ὡς ἑξῆς:

«Εἶπεν ὁ Κύριος τήν παραβολήν ταύτην … ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τό ἱερόν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καί ὁ ἕτερος τελώνης. Ὁ Φαρισαῖος σταθείς πρός ἑαυτόν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμί ὥσπερ οἱ λοιποί τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἤ καί ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δίς τοῦΣαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. Ὁ δέ τελώνης μακρόθεν ἐστώς οὐκ ἤθελεν οὐδέ τούς ὀφθαλμούς εἰς τόν οὐρανόν ἐπᾶραι, ἀλλ’ ἔτυπτεν εἰς τό στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. Λέγω ὑμῖν, κατέβη οὖτος δεδικαιωμένος εἰς τόν οἶκον αὐτοῦ ἤ γάρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτόν ταπεινωθήσεται, ὁ δέ ταπεινῶν ἑαυτόν ὑψωθήσεται» (Λουκ. 18,10-14).

Οἱ Φαρισαῖοι τήν ἐποχή ἐκείνη ἐκπροσωποῦσαν τήν ὑποκρισία, τήν ἐγωιστική αὐτάρκεια καί ἔπαρση, μέ ἀποτέλεσμα τήν ἀπομάκρυνσή τους ἀπό τόν δρόμο τοῦΘεοῦ. Ἀποκομμένοι ἀπό τήν ὑπόλοιπη ἰουδαϊκή κοινωνία, ἀποτελοῦσαν, λαθεμένα, τό μέτρο συγκρίσεως τῆς εὐσεβείας καί τῆς ἠθικῆς γιά τούς Ἰουδαίους. Ἀντιθέτως οἱΤελῶνες ἦσαν ἡ προσωποποίηση τῆς ἀδικίας καί τῆς ἁμαρτίας. Ὡς εἰσπράκτορες φόρων, οἱ Τελῶνες διέπρατταν ἀδικίες, κλοπές, ἐκβιασμούς, τοκογλυφίες καί ἄλλες εἰδεχθεῖς ἀνομίες καί γι' αὐτό δικαιολογημένα τούς μισοῦσε ὁ λαός.

Δύο ἀντίθετοι τύποι τῆς κοινωνίας, οἱ ὁποῖοι ἐκπροσωποῦσαν τίς δύο αὐτές τάξεις, ἀνέβηκαν στόν Ναό νά προσευχηθοῦν. Ὁ πρῶτος, ὁ κατ’ ὄνομα καί χαρακτηρισμό εὐσεβής, ἔχοντας τήν αὐτάρκεια τῆς δῆθεν εὐσέβειάς του ὡς δεδομένη, στάθηκε μέ ἔπαρση μπροστά στόν Θεό καί ἄρχισε νά ἀπαριθμεῖ τίς ἀρετές του. Τίς ἐξέθετε προκλητικότατα μέ τέτοιο τρόπο ὥστε ἀπαιτοῦσε, θά λέγαμε, ἀπό τόν Θεό νά τόν ἐπιβραβεύσει γι' αὐτές. Γιά νά πετύχει τόν στόχο του καί νά πιστεύει ὅτι εἶναι ἀρεστός στόν Θεό, ἔκανε ἀήθη σύγκριση τοῦ ἑαυτοῦ του μέ τούς ἄλλους ἀνθρώπους καί ἰδιαίτερα, τή συγκεκριμένη στιγμή, μέ τόν συμπροσευχόμενο στόν Ναό Τελώνη.

Ἀντίθετα, ὁ ἁμαρτωλός Τελώνης, συναισθανόμενος τήν δεινή του κατάσταση καί γνωρίζοντας τά λάθη καί τά πάθη του, μέ συντριβή καί ταπείνωση ζητᾶ τό ἔλεος τοῦΘεοῦ, πιστεύοντας ὅτι μόνο μέ τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νά βρεῖ τή λύτρωση καί τήν ἀγαλλίαση τῆς ψυχῆς καί τῆς καρδιᾶς του. Αὐτή ἡ μετάνοιά του τόν δικαιώνει μπροστά στόν Θεό. Γίνεται δεκτή ἡ προσευχή του, σέ ἀντίθεση μέ τόν ὑποκριτή Φαρισαῖο, τοῦὁποίου ἡ προσευχή ὄχι μόνο δέν ἔγινε δεκτή, ἀλλά συσώρευσε στόν ἑαυτό του περισσότερο κρῖμα καί περισσότερες ἁμαρτίες, ἐξαιτίας τῆς ἐγωπάθειάς του.

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας ὅρισαν νά εἶναι ἡ πρώτη Κυριακή τοῦ Τριωδίου ἀφιερωμένη στή διδακτική αὐτή παραβολή τοῦ Κυρίου γιά νά συνειδητοποιήσουν οἱπιστοί πώς ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι ἡ ἀγιάτρευτη ρίζα τοῦ κακοῦ στόν ἄνθρωπο. Αὐτή τόν κρατᾶ μακριά ἀπό τήν ἁγιαστική χάρη τοῦ Θεοῦ, ἐνῷ ἡ ταπείνωση εἶναι τό σωτήριο ἀντίδοτο τῆς καταστροφικῆς πορείας, στήν ὁποία ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο ἡ ἐγωπάθεια.

Μέ πολύ ἁπλά λόγια, τό Τριώδιο εἶναι ἡ χρονική περίοδος πού οἱ Χριστιανοί μας ἑτοιμάζονται γιά τήν νηστεία τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς καί τό ἅγιο Πάσχα.

Οἱ ἑβδομάδες πού μας ὁδηγοῦν πρός τό ἅγιο Πάσχα εἶναι οἱ ἑξῆς:

Ἡ πρώτη εἶναι ἡ Κυριακή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου, πού προτρέπει τούς Χριστιανούς νά εἶναι ταπεινοί, ὅπως ὁ Τελώνης, καί ὄχι ὑπερήφανοι, ὅπως ὁΦαρισαῖος.

Ἡ δεύτερη εἶναι ἡ Κυριακή του Ἀσώτου, πού μᾶς διδάσκει τήν ἀξία τῆς μετάνοιας καί τό μεγαλεῖο τῆς συγχωρήσεως.

Ἡ τρίτη εἶναι ἡ Κυριακή της Ἀπόκρεω, ὅπου ἀναφέρεται στήν Δευτέρα Παρουσία, στήν Κρίση πού θά λάβει χώρα, καθώς καί στήν χριστιανική ἀγάπη. Ὀνομάζεται ἔτσι, ἐπειδή εἶναι ἡ τελευταία ἡμέρα πού οἱ Χριστιανοί ἐπιτρέπεται νά φᾶνε κρέας.

Ἡ τέταρτη εἶναι ἡ Κυριακή της Τυροφάγου ἤ Τυρινῆς καί ἀναφέρεται στήν ἐξορία τῶν πρωτόπλαστων ἀπό τόν Παράδεισο.

Ἡ ἑπόμενη μέρα ἀπό τήν Κυριακή τῆς Τυροφάγου ἤ Τυρινῆς εἶναι ἡ Καθαρά Δευτέρα, ἡἀρχή τῆς μεγάλης νηστείας, τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ὅπου εἶναι μία περίοδος νηστείας, προσευχῆς, καί περισυλλογῆς, πού μᾶς προετοιμάζει γιά τήν Μεγάλη Ἑβδομάδα καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Ὀνομάζεται «Τεσσαρακοστή», γιατί μιμεῖται τήν σαρανταήμερη νηστεία, πού ἔκανε ὁ Ἰησοῦς Χριστός μας. Ἐπίσης, λέγεται «Μεγάλη», γιά νά ξεχωρίζει ἀπό τήν νηστεία τῶν Χριστουγέννων.

Εὐχόμεθα ἐκ βάθους καρδίας γιά ὅλους ἐμᾶς, Κληρικούς καί Λαϊκούς, τούς ὅπου γῆς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς, αὐτή ἡ Κυριακή νά εἶναι ἡ ἀπαρχή τῆς μετάνοιάς μας καί ἡδιδακτική αὐτή παραβολή νά γίνει τό ἐφαλτήριο μιᾶς νέας πνευματικῆς ζωῆς, ἀπαλλαγμένης ἀπό τίς πολλές μας ἁμαρτίες, μιά πνευματική ζωή ὁμοιάζουσα πρός κλίμακα ἀπό γῆς πρός οὐρανό, ἡ ὁποία θά ὁδηγήσει ὅλους μας στόν Βασιλέα καί Ἀναστάντα Κύριό μας, ὁ Ὁποῖος μᾶς προσμένει στήν ἀγκαλιά Του γιά νά μᾶς σκεπάσει, «ὅν τρόπον ὄρνις ἐπισυνάγει τά νοσσία αὐτῆς ὑπό τάς πτέρυγας».

+ π.Ι.Σ.