Ένα αρκαδικό εκπαιδευτικό χρονικό με πανελλήνια ακτινοβολία
του Γεωργίου Η. Κόνδη
Με το 2019 φτάνουμε σχεδόν στο τέλος της πρώτης εικοσαετίας του 21ου αιώνα. Οι ευχές και οι προσδοκίες μεγάλες όπως και σε κάθε τέλος χρονιάς και αρχής μιας νέας. Προσδοκίες για κάτι καλύτερο για τον κάθε πολίτη προσωπικά και για την κοινωνία μας συνολικά. Προσδοκίες που έχουν εκφραστεί εκατοντάδες και χιλιάδες φορές πριν, έχοντας ως στόχο (κρυφό;) την οικονομία, αλλά στην ουσία η πραγμάτωσή τους ακολουθούσε πάντα μια και μοναδική πορεία: εκείνη της παιδείας και της εκπαίδευσης που επέτρεπε την αλλαγή των κοινωνικών καταστάσεων, τη μεταβολή των οικονομικών δεδομένων. Σε όλες τις κοινωνίες και ιδιαίτερα στην ελληνική, η εκπαίδευση αποτέλεσε και αποτελεί τον βασικότερο μηχανισμό ανάπτυξης και εξέλιξης δομών όπως και προσωπικών/συλλογικών διαδρομών. Η θρυλική πλέον φράση «μάθε παιδί μου γράμματα», αποτέλεσε οικογενειακή πυξίδα για πολλές δεκαετίες και συνδέθηκε με την κοινωνική ανέλιξη και την επαγγελματική κινητικότητα για πολλές γενιές μέχρι και σήμερα. Το να αναγνωρίσουμε και να κατανοήσουμε τα βήματα που έγιναν στο επίπεδο αυτό θα μας έδινε, θεωρητικά, τις δυνατότητες μιας προσεκτικά ομαλής εξέλιξης εκπαιδευτικών μηχανισμών και δομών ώστε, κάθε φορά, να αντιμετωπίζουμε τις κοινωνικές και οικονομικές μας ανάγκες στηριζόμενοι στους μηχανισμούς και τις δομές αυτές. Στα πρώτα βήματα του 2019 αναρωτιόμαστε ακόμη αν όλη αυτή η κοινωνική εμπειρία αποτελεί βάση για το μέλλον μας…
Οι σκέψεις αυτές γεννιούνται σε κάθε αναγνώστη και ιδιαίτερα στους εκπαιδευτικούς που είχαν την τύχη να κρατήσουν στα χέρια τους μια πολύτιμη έκδοση: την έρευνα του Γεωργίου Ιωαν. Ζαχαρόπουλου με τίτλο «Από το κρυφό σχολειό στο ολοήμερο σχολείο. Ένα χρονικό της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Αρκαδία (1821-2010)». Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με τη στήριξη της πρώην Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αρκαδίας και του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Αρκαδίας και παρότι παρουσιάστηκε το 2010, αποτελεί έργο αναφοράς και χρειάζεται να επαναληφθεί όχι απλά η παρουσίαση αλλά η διάχυση του περιεχομένου του στον εκπαιδευτικό κόσμο και την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της. Η έρευνα είναι σημαντική για πολλούς λόγους. Πριν αναφερθώ στους καθαρά επιστημονικούς, θα αναφερθώ στην ιστορική και κοινωνική τους διάσταση.
Παρότι το θέμα έχει «τοπικό ενδιαφέρον», οι καταγραφές του ξεπερνούν τα όρια της Αρκαδίας και αποκτούν εθνικό ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, τα πρώτα εκπαιδευτικά συνέδρια, οι θέσεις που διατυπώθηκαν, οι συνδικαλιστικοί αγώνες που προέκυψαν, κ.ά, αποτελούν σημαντικές πηγές πληροφοριών για τις απόψεις και τα ιδεολογικά ρεύματα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, καθώς οι διασυνδέσεις και οι επιρροές είναι καθοριστικές. Από την άποψη αυτή χρειάζεται να σημειωθεί πως τόσο «πρακτικά», όσο και συμβολικά η συμμετοχή του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ν.Αρκαδίας στην έκδοση αυτή, αποτελεί ακριβώς στοιχείο της ιστορικής συνέχειας αυτών των επιρροών. Μπορεί βέβαια, λογοτεχνικά μιλώντας, ο Πρόεδρος του Συλλόγου κ. Κ. Μαρκόπουλος να σημειώνει τη «ρομαντική» πλευρά του ερευνητικού εγχειρήματος, αλλά νομίζω πως πρόκειται, αν όχι για τη μοναδική τουλάχιστον για μια από τις ελάχιστες προσπάθειες συνδικαλιστικού οργάνου εκπαιδευτικών να στηρίξει μια συμπληρωματική αλλά εξίσου σημαντική προσπάθεια για την… αυτογνωσία του!
Η εκπαίδευση και οι Δάσκαλοι (με το βαριά συμβολικό περιεχόμενο της λέξης) αποτελούσαν έναν πρώτης τάξεως στόχο για τις διάφορες εξουσίες, οι οποίες προσπαθούσαν να ελέγξουν το σχολείο και να κατευθύνουν πνεύματα και συνειδήσεις. Είναι κάτι που συχνά «ξεχνιέται» ιδιαίτερα από τον εκπαιδευτικό κόσμο και τις συνδικαλιστικές του εκφράσεις. Πόσοι Δάσκαλοι δεν έχασαν τη ζωή τους αντιστεκόμενοι στον πολυποίκιλο σκοταδισμό! Και πόσοι δεν στάθηκαν σθεναρά υπεύθυνοι στο καθήκον τους απέναντι σ’ένα σύστημα που συχνά τους αγνοούσε! Στην Σίταινα της Κυνουρίας, για παράδειγμα, σκοτώθηκε ο δάσκαλος Βασ. Μπουρνάκης όταν έπεσε από τη σκεπή του σχολείου που προσπαθούσε να επισκευάσει γιατί έμπαζε νερά.
Η διασωστική προσπάθεια του συγγραφέα κ. Γ.Ι.Ζαχαρόπουλου εκτός από συγκινητική είναι και επιστημονικά εξαιρετική. Μιλώντας για διάσωση και όχι απλά για επιστημονική έρευνα, αναζητώ με έμφαση τη σημασία της ανάδειξης ενός αρχειακού υλικού το οποίο, χωρίς την φροντίδα «ρομαντικών» ερευνητών, θα είχε οριστικά χαθεί στον καταστροφικό πολτοποιητή του νεοελληνικού μικροαστισμού. Λύπη αισθάνθηκα και πάλι κοιτάζοντας τα όμορφα σχολικά κτήρια των σελίδων της έρευνας, καθώς μου θύμιζαν πως ένα από τα ομορφότερα δείγματα σχολικού κτηρίου «τύπου Συγγρού» στο Γελήνι Κορινθίας (το σχολείο του πατέρα μου) καταρρέει μέσα στη γενική αδιαφορία και τη μανία του καιρού και του χρόνου. Ελλαδική ειρωνεία: το σχολικό κτήριο έχει καταχωρηθεί ως διατηρητέο από το Υπ.ΠΟ!
Επομένως, μόνο ως μοναδικό μπορεί να χαρακτηριστεί το υλικό που διέσωσε ο συγγραφέας και ως άρτια επιστημονικά η καταγραφή του. Το συνολικό αποτέλεσμα χαροποιεί τον απλό αναγνώστη και τον απαιτητικό επιστήμονα.
Τελειώνοντας, θέλω να σημειώσω την εντύπωση που μου προξενεί πάντα η απάθεια με την οποία προσπερνάμε τέτοιες εκδόσεις, όταν θα έπρεπε να θεωρούνται εξαιρετικά εργαλεία τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης. Στις σελίδες τους θα μπορούσαν να βρουν οι «ειδήμονες της ανάπτυξης» δεκάδες σημαντικές πληροφορίες κοινωνικού, οικονομικού, αρχιτεκτονικού, γενικότερα τεχνικού ενδιαφέροντος, που παραμένουν αχρησιμοποίητες ή, στην καλύτερη περίπτωση, χρησιμοποιούνται περιστασιακά (π.χ. ένα παλιό σχολείο που μετατρέπεται σε πνευματικό κέντρο). «Από το κρυφό σχολειό στο ολοήμερο σχολείο», δεν είναι απλά η ιστορία της εκπαίδευσης στην Αρκαδία αλλά η καταγραφή, σε μια μελέτη περίπτωσης, του βηματισμού του εκπαιδευτικού μας συστήματος στο σύνολό του. Μόνο που ο βηματισμός αυτός είναι α-συνεχής και γι’ αυτό «άγνωστος» καθώς θεωρήθηκε μειονεξία η στάση και η αναπόληση των όσων προηγήθηκαν, ώστε οι εμπειρίες να χρησιμοποιηθούν επ΄ωφελεία των νέων βηματισμών. Για τον Έλληνα αναγνώστη και ιδιαίτερα για τον εκπαιδευτικό, η έρευνα αυτή είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να κρίνει τι κερδίσαμε ή τι χάσαμε, τι καταλάβαμε ή τι μας διέφυγε στη διαχρονική βιασύνη μας να γίνουμε … μοντέρνοι!
(Ο Γεώργιος Η. Κόνδης είναι κοινωνιολόγος και Οργανωτικός Συντονιστής του Περιφερειακού Κέντρου Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού Πελοποννήσου με έδρα την Τρίπολη)
