Η αποφυγή μιας αιματοχυσίας στην Τρίπολη - Πριν 70 χρόνια ακριβώς, σαν σήμερα
Οι Γερμανοί κατακτητές ενώ έχουν από νωρίτερα αποφασίσει ότι επίκειται να εγκαταλείψουν την Ελλάδα, το καλοκαίρι του 1944 προβαίνουν σε εκτεταμένες «εκκαθαριστικές» επιχειρήσεις.
Τούτο φαντάζει, κατ΄ αρχάς, περίεργο (εκτός κι αν σκεφτεί κανείς μυστικές συμφωνίες τους με τους Εγγλέζους). Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του μπλόκου της Κοκκινιάς τον Αύγουστο 1944. Στην περιοχή μας τέλη Ιουνίου – αρχές Ιουλίου 1944 σχεδίασαν και εκτέλεσαν μια τεράστια επιχείρηση με το κωδικό όνομα ΑΕΤΟΣ «προς εκκαθάριση της οροσειράς του Πάρνωνα και ειδικότερα της περιοχής Σπάρτης, ΄Αστρους, Λεωνιδίου, Τρίπολης», συνεπικουρούμενοι από ελληνικές ομάδες «εθελοντών», δηλ. από τα τάγματα ασφαλείας τής περιοχής. Στις εκκαθαριστικές αυτές εκτελέστηκαν, αφού πρώτα βασανίστηκαν απάνθρωπα, οι γνωστοί πέντε νέοι Τριπολίτες που ήταν στελέχη της ΕΠΟΝ Αρκαδίας, δηλ. οι αδελφές ΄Αννα και Κατίνα Λουκαϊτη, η Κατίνα Παπαθεοδώρου, ο Κώστας Παυλόπουλος και η Ελένη Χρονοπούλου. Και μαζί με άλλους – πάνω από 200, σκότωσαν και τον καλόγερο της Μαλεβής Γεώργιο Σχινά.
Αρχηγός των Ταγμάτων Ασφαλείας Πελοποννήσου ήταν ο συνταγματάρχης Διονύσιος Παπαδόγγονας. ΄Ηταν αυτός που, όταν στις 20-06-1944, απέτυχε η απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ, έστειλε το γνωστό τηλεγράφημα εκ μέρους των Ταγμάτων Ασφαλείας Πελοποννήσου στον «Φύρερ», με το οποίο εκφραζόταν η αγανάκτησή τους για τα «υποκείμενα»! που σχεδίασαν την απόπειρα (Γερμανοί αξιωματικοί ήταν), ευχαριστείτο ο Θεός για την αποτυχία «όστις ήπλωσε προστατευτικήν χείρα επάνω εις την ζωήν σας, δια να σας διαφυλάξει εις το Γερμανικόν Έθνος και εις την εν τω αγώνι κατά της κομουνιστικής πανώλης ηνωμένην Ευρώπην» και επροσεύχοντο : «Κύριε, διαφύλασσε τον Φύρερ».
Στην επιστολή αυτή έλαβε και απάντηση από το Βερολίνο: «Αγαπητέ Συνταγματάρχη Παπαδόγγονα. Ο Φύρερ έλαβε γνώσιν των εκδηλώσεων Υμών των 5.000 αξιωματικών και οπλιτών των εθελοντικών τμημάτων Πελοποννήσου και ευχαριστείται επί τούτοις εγκαρδίως. Ο Φύρερ διαβιβάζει Υμίν την πλήρη ευγνωμοσύνην του, ως και τους χαιρετισμούς του. Ζήτω ο Φύρερ. Υπογραφή Χίμλερ (Υπουργός του Ράιχ και αρχηγός των S-S).»
Οι Γερμανοί έφυγαν από την Τρίπολη, οριστικά στις 9 Σεπτεμβρίου 1944. ΄Ολον τον βαρύ και όχι μόνο, οπλισμό τους, σύμφωνα με επιστολή του ιδίου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΑΛΗΘΕΙΑ, τον παρέδωσαν στον Παπαδόγγονα « ... έσχεν και το ευτυχές σύμπτωμα να παραδοθή εις το Αρχηγείον χθες το εσπέρας άπειρον πολεμικόν υλικόν εις παντός είδους όπλα και πολεμοφόδια, επιπλέον του υπεραρκετού τοιούτου όπερ έως χθες είχε παραδοθή>>.
Μεγάλα τμήματα του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου και αφού έχουν προηγηθεί σοβαρές αιματοχυσίες σε Πύργο, Καλαμάτα, Μελιγαλά και αλλού, πλησιάζουν στην Τρίπολη. Αρχίζει προσπάθεια για την αναίμακτη παράδοση της πόλης. Ο αρχηγός τής Διασυμμαχικής Αποστολής Α. Άντριους ζήτησε τη μεσολάβηση του εκπροσώπου τού Ερυθρού Σταυρού, για να παραδοθούν τα όπλα των Ταγμάτων Ασφαλείας, με επιστολή του, από 13-9-44. Ο Αντισυνταγματάρχης Πυρ/κού Σπύρος Τσικλητήρας (ΕΛΑΣ) σε δική του επιστολή προς τα τάγματα ασφαλείας μαζί με την ανωτέρω επιστολή του ΄Αντριους, αναφέρει: << 1.Κατ' αρχήν θα ώφειλον ήδη (τα Τάγματα Ασφαλείας) να είχον καταθέσει τα όπλα και να εγκατέλειπον αμέσως τας θέσεις των από 6 Σεπτεμβρίου που οι Γερμανοί ήσαν ακόμη εις την Τρίπολιν. 2. Εφ' όσον τούτο δεν έκαμον, και δι' αυτό φέρουν όλας τας ευθύνας πρέπει να επωφεληθώσι της δεδομένης ευκαιρίας σύμφωνα προς προτάσεις υπό ΕΛΑΣ ως κατωτέρω:1. κατάθεσις όπλων 2. Απόλυτος εξασφάλισις της ζωής των 3. Ελευθερία επανόδου εις τας εστίας των>>.
Ο αρχηγός τού ΕΑΜ Πελοποννήσου Μητροπολίτης!! Ηλείας Αντώνιος με δική του επιστολή, με ημερομηνία 20-9-44, κάλεσε τα Τάγματα Ασφαλείας να παραδώσουν τα όπλα και να απελευθερωθεί αναίμακτα η Τρίπολη.
Καμιά απ΄ αυτές τις προσπάθειες δεν καρποφόρησε. Μάλιστα ο Παπαδόγγονας με δική του επιστολή στον τοπικό τύπο (16-09-1944), απειλούσε με σκληρά μέτρα όσους σκόρπιζαν ηττοπάθεια και διέδιδαν ότι τα τάγματα ασφαλείας έχουν χάσει ήδη σε Μεσσηνία, Αχαΐα και αλλού και επίκειται επίθεση του ΕΛΑΣ στην πόλη!!.
Το αρχηγείο του ΕΛΑΣ με ΄Αρη Βελουχιώτη κλπ, εγκαθίσταται στο χωριό Μάκρη (τότε Μπολέτα) σε απόσταση δηλ. 6 χιλιομέτρων από την Τρίπολη, εκεί και πολλοί ΄Αγγλοι αξιωματικοί. Στις 27-09-1944 έφτασε στην περιοχή ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (μετέπειτα πρωθυπουργός), ως εκπρόσωπος της κυβέρνησης (του Καϊρου, όπως λεγόταν). Νέος κύκλος διαπραγματεύσεων. Ο Κανελλόπουλος στέλνει τελεσίγραφο στον Παπαδόγγονα για άμεση παράδοση. Αντιπροσωπεία των Ταγμάτων μετέβη στη Μπολέτα για συζητήσεις, όπου επέμεναν για την σοβαρή οχύρωση της πόλης και τον σύγχρονο - τέλειο εξοπλισμό των ταγμάτων!!!!. Αντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ και άγγλοι αξιωματικοί μετέβησαν την επομένη στην Τρίπολη. Τελικώς ο ίδιος ο Παπαδόγγονας πήγε στην Μπολέτα, που υπογράφτηκε συμφωνία που προέβλεπε:
- Παράδοση του βαρέως οπλισμού των Ταγμάτων στον Ε.ΛΑ.Σ.
- Μεταφορά των ανδρών συντεταγμένων και φερόντων τον ατομικό των οπλισμό εις Μύλους.
- Παράδοση στους Μύλους του ατομικού οπλισμού στον Ε.ΛΑ.Σ.
- Από Μύλους μεταφορά των ανδρών στις Σπέτσες υπό την προστασία συμμαχικού στρατιωτικού τμήματος.
Στις 30 Σεπτεμβρίου τα τμήματα του ΕΛΑΣ μπήκαν στην πόλη. Ο Κανελλόπουλος γράφει την ίδια μέρα: <<30-9-1944. Έντεκα το βράδυ, βρίσκομαι στην Τρίπολη. Όλα πήγαν καλά. Η Τρίπολη σώθηκε από μεγάλο κίνδυνο. Δοξάζω το Θεό. Στην Τρίπολη μπήκα προχθές το απόγευμα στις τέσσερις. Ο Παπαδόγγονας παρέδωσε ώς τις δυόμισι το απόγευμα τον βαρύ οπλισμό και βγήκε από την πόλη συνοδευόμενος από πεντακόσιους αξιωματικούς και στρατιώτες του. Οι υπόλοιποι χίλιοι διακόσιοι διασκορπίσθηκαν στην πόλη και κρύφτηκαν>>.
Αποφεύχθηκε, έτσι η χειρότερη αιματοχυσία απ΄ όσες είχαν προηγηθεί σε Πύργο, Καλαμάτα, Μελιγαλά, Αχλαδόκαμπο κλπ.
Τεράστια η ανακούφιση του λαού. Την 1η Οκτωβρίου 1944 έγινε δοξολογία στην Μητρόπολη και ακολούθως η μεγαλύτερη συγκέντρωση που έχει γίνει ποτέ στην πόλη, στην πλατεία ΄Αρεως, σε κλίμα πρωτοφανούς έξαρσης και ελπίδας, με παρέλαση τμημάτων του ΕΛΑΣ ( απ΄ όπου και η φωτογραφία) και ομιλίες από το μπαλκόνι τού ξενοδοχείου ΜΑΙΝΑΛΟΝ των: Παναγιώτη Κανελλόπουλου, Άρη Βελουχιώτη, Τάσου Κουλαμπά (εκπρόσωπο του ΕΑΜ Πελοποννήσου) και Γρηγόρη Μίγα (εκπρόσωπο του ΕΑΜ Μαντινείας- Εθνοσύμβουλο στις Κορυσχάδες).
Πώς κατέληξε, πολύ σύντομα, όλη αυτή η ελπίδα σε νέες τραγικές περιπέτειες, είναι ίσως το πιο κρίσιμο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας μας.
Νίκος Δελφάκης
Αρχηγός των Ταγμάτων Ασφαλείας Πελοποννήσου ήταν ο συνταγματάρχης Διονύσιος Παπαδόγγονας. ΄Ηταν αυτός που, όταν στις 20-06-1944, απέτυχε η απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ, έστειλε το γνωστό τηλεγράφημα εκ μέρους των Ταγμάτων Ασφαλείας Πελοποννήσου στον «Φύρερ», με το οποίο εκφραζόταν η αγανάκτησή τους για τα «υποκείμενα»! που σχεδίασαν την απόπειρα (Γερμανοί αξιωματικοί ήταν), ευχαριστείτο ο Θεός για την αποτυχία «όστις ήπλωσε προστατευτικήν χείρα επάνω εις την ζωήν σας, δια να σας διαφυλάξει εις το Γερμανικόν Έθνος και εις την εν τω αγώνι κατά της κομουνιστικής πανώλης ηνωμένην Ευρώπην» και επροσεύχοντο : «Κύριε, διαφύλασσε τον Φύρερ».
Στην επιστολή αυτή έλαβε και απάντηση από το Βερολίνο: «Αγαπητέ Συνταγματάρχη Παπαδόγγονα. Ο Φύρερ έλαβε γνώσιν των εκδηλώσεων Υμών των 5.000 αξιωματικών και οπλιτών των εθελοντικών τμημάτων Πελοποννήσου και ευχαριστείται επί τούτοις εγκαρδίως. Ο Φύρερ διαβιβάζει Υμίν την πλήρη ευγνωμοσύνην του, ως και τους χαιρετισμούς του. Ζήτω ο Φύρερ. Υπογραφή Χίμλερ (Υπουργός του Ράιχ και αρχηγός των S-S).»
Οι Γερμανοί έφυγαν από την Τρίπολη, οριστικά στις 9 Σεπτεμβρίου 1944. ΄Ολον τον βαρύ και όχι μόνο, οπλισμό τους, σύμφωνα με επιστολή του ιδίου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΑΛΗΘΕΙΑ, τον παρέδωσαν στον Παπαδόγγονα « ... έσχεν και το ευτυχές σύμπτωμα να παραδοθή εις το Αρχηγείον χθες το εσπέρας άπειρον πολεμικόν υλικόν εις παντός είδους όπλα και πολεμοφόδια, επιπλέον του υπεραρκετού τοιούτου όπερ έως χθες είχε παραδοθή>>.
Μεγάλα τμήματα του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου και αφού έχουν προηγηθεί σοβαρές αιματοχυσίες σε Πύργο, Καλαμάτα, Μελιγαλά και αλλού, πλησιάζουν στην Τρίπολη. Αρχίζει προσπάθεια για την αναίμακτη παράδοση της πόλης. Ο αρχηγός τής Διασυμμαχικής Αποστολής Α. Άντριους ζήτησε τη μεσολάβηση του εκπροσώπου τού Ερυθρού Σταυρού, για να παραδοθούν τα όπλα των Ταγμάτων Ασφαλείας, με επιστολή του, από 13-9-44. Ο Αντισυνταγματάρχης Πυρ/κού Σπύρος Τσικλητήρας (ΕΛΑΣ) σε δική του επιστολή προς τα τάγματα ασφαλείας μαζί με την ανωτέρω επιστολή του ΄Αντριους, αναφέρει: << 1.Κατ' αρχήν θα ώφειλον ήδη (τα Τάγματα Ασφαλείας) να είχον καταθέσει τα όπλα και να εγκατέλειπον αμέσως τας θέσεις των από 6 Σεπτεμβρίου που οι Γερμανοί ήσαν ακόμη εις την Τρίπολιν. 2. Εφ' όσον τούτο δεν έκαμον, και δι' αυτό φέρουν όλας τας ευθύνας πρέπει να επωφεληθώσι της δεδομένης ευκαιρίας σύμφωνα προς προτάσεις υπό ΕΛΑΣ ως κατωτέρω:1. κατάθεσις όπλων 2. Απόλυτος εξασφάλισις της ζωής των 3. Ελευθερία επανόδου εις τας εστίας των>>.
Ο αρχηγός τού ΕΑΜ Πελοποννήσου Μητροπολίτης!! Ηλείας Αντώνιος με δική του επιστολή, με ημερομηνία 20-9-44, κάλεσε τα Τάγματα Ασφαλείας να παραδώσουν τα όπλα και να απελευθερωθεί αναίμακτα η Τρίπολη.
Καμιά απ΄ αυτές τις προσπάθειες δεν καρποφόρησε. Μάλιστα ο Παπαδόγγονας με δική του επιστολή στον τοπικό τύπο (16-09-1944), απειλούσε με σκληρά μέτρα όσους σκόρπιζαν ηττοπάθεια και διέδιδαν ότι τα τάγματα ασφαλείας έχουν χάσει ήδη σε Μεσσηνία, Αχαΐα και αλλού και επίκειται επίθεση του ΕΛΑΣ στην πόλη!!.
Το αρχηγείο του ΕΛΑΣ με ΄Αρη Βελουχιώτη κλπ, εγκαθίσταται στο χωριό Μάκρη (τότε Μπολέτα) σε απόσταση δηλ. 6 χιλιομέτρων από την Τρίπολη, εκεί και πολλοί ΄Αγγλοι αξιωματικοί. Στις 27-09-1944 έφτασε στην περιοχή ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (μετέπειτα πρωθυπουργός), ως εκπρόσωπος της κυβέρνησης (του Καϊρου, όπως λεγόταν). Νέος κύκλος διαπραγματεύσεων. Ο Κανελλόπουλος στέλνει τελεσίγραφο στον Παπαδόγγονα για άμεση παράδοση. Αντιπροσωπεία των Ταγμάτων μετέβη στη Μπολέτα για συζητήσεις, όπου επέμεναν για την σοβαρή οχύρωση της πόλης και τον σύγχρονο - τέλειο εξοπλισμό των ταγμάτων!!!!. Αντιπροσωπεία του ΕΛΑΣ και άγγλοι αξιωματικοί μετέβησαν την επομένη στην Τρίπολη. Τελικώς ο ίδιος ο Παπαδόγγονας πήγε στην Μπολέτα, που υπογράφτηκε συμφωνία που προέβλεπε:
- Παράδοση του βαρέως οπλισμού των Ταγμάτων στον Ε.ΛΑ.Σ.
- Μεταφορά των ανδρών συντεταγμένων και φερόντων τον ατομικό των οπλισμό εις Μύλους.
- Παράδοση στους Μύλους του ατομικού οπλισμού στον Ε.ΛΑ.Σ.
- Από Μύλους μεταφορά των ανδρών στις Σπέτσες υπό την προστασία συμμαχικού στρατιωτικού τμήματος.
Στις 30 Σεπτεμβρίου τα τμήματα του ΕΛΑΣ μπήκαν στην πόλη. Ο Κανελλόπουλος γράφει την ίδια μέρα: <<30-9-1944. Έντεκα το βράδυ, βρίσκομαι στην Τρίπολη. Όλα πήγαν καλά. Η Τρίπολη σώθηκε από μεγάλο κίνδυνο. Δοξάζω το Θεό. Στην Τρίπολη μπήκα προχθές το απόγευμα στις τέσσερις. Ο Παπαδόγγονας παρέδωσε ώς τις δυόμισι το απόγευμα τον βαρύ οπλισμό και βγήκε από την πόλη συνοδευόμενος από πεντακόσιους αξιωματικούς και στρατιώτες του. Οι υπόλοιποι χίλιοι διακόσιοι διασκορπίσθηκαν στην πόλη και κρύφτηκαν>>.
Αποφεύχθηκε, έτσι η χειρότερη αιματοχυσία απ΄ όσες είχαν προηγηθεί σε Πύργο, Καλαμάτα, Μελιγαλά, Αχλαδόκαμπο κλπ.
Τεράστια η ανακούφιση του λαού. Την 1η Οκτωβρίου 1944 έγινε δοξολογία στην Μητρόπολη και ακολούθως η μεγαλύτερη συγκέντρωση που έχει γίνει ποτέ στην πόλη, στην πλατεία ΄Αρεως, σε κλίμα πρωτοφανούς έξαρσης και ελπίδας, με παρέλαση τμημάτων του ΕΛΑΣ ( απ΄ όπου και η φωτογραφία) και ομιλίες από το μπαλκόνι τού ξενοδοχείου ΜΑΙΝΑΛΟΝ των: Παναγιώτη Κανελλόπουλου, Άρη Βελουχιώτη, Τάσου Κουλαμπά (εκπρόσωπο του ΕΑΜ Πελοποννήσου) και Γρηγόρη Μίγα (εκπρόσωπο του ΕΑΜ Μαντινείας- Εθνοσύμβουλο στις Κορυσχάδες).
Πώς κατέληξε, πολύ σύντομα, όλη αυτή η ελπίδα σε νέες τραγικές περιπέτειες, είναι ίσως το πιο κρίσιμο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας μας.
Νίκος Δελφάκης