Πότε πρωτοεμφανίστηκε η ζωή στην Αρκαδία;
Η ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΕΚΑΝΟΠΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗΣ
ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ
Ο εδαφολογικός σχηματισμός της Αρκαδίας συνδέεται με τις γεωλογικέςμεταβολές που στα βάθη των χρόνων υπέστη η Ανατολική Μεσόγειος καισχηματίστηκε ο ευρύτερος χώρος στον οποίο ζούμε σήμερα.
Πότε όμως πρωτοεμφανίστηκε η ζωή στην Αρκαδία; Οι ανακαλύψεις που έγιναν δείχνουν ότι είναι από τις πρώτες περιοχές που έθρεψαν τα ζώα και τον άνθρωπο. Στους πρόποδες του Λυκαίου όρους, κοντά στο χωριό Ίσωμα ανακαλύφθηκαν απολιθωμένα οστά ελεφάντων, με μήκος χαυλιοδόντων που φτάνουν τα 2,5 μέτρα, καθώς και άλλων ζώων (μαμούθ, ιπποπόταμοι, κλπ) που τοποθετούνται από τους ειδικούς σε όλες τις φάσεις τις Πλειστόκαινης περιόδου (από 2.000.000 χρόνια έως 10.000 χρόνια).
Τα παλαιότερα ευρήματα ανθρώπινης ζωής στην Αρκαδία ανάγονται στην Ανώτερη Πλειστόκαινο, που περιλαμβάνει τη Μέση Παλαιολιθική εποχή (100.000 – 35.000 χρόνια π.χ) και βρέθηκαν στο χωριό Βασιλάκι, στο Χελμούτσι κ.α, την εποχή δηλαδή που έζησε ο άνθρωπος Νεάντερνταλ. Επίσης στον Αρκαδικό χώρο υπάρχουν ενδείξεις για ανθρώπινη παρουσία και στη νεότερη παλαιολιθική εποχή δηλαδή 35.000 – 10.000 π.χ, καθώς και ίχνη του Homo sapiens.
Το καταπληκτικότερο εύρημα, ο σκελετός του σπηλαίου της Ερμιονίδας, που ανήκει στη Μεσολιθική εποχή, 8.000 π.χ, και άλλα ευρήματα στην Ασέα, τη Νεμέα, την Προσύμνα, τη Σπάρτη, δείχνουν ότι ο τόπος που ζούμε σήμερα βρισκόταν σε συνεχή κατοίκηση και η ζωή είχε την αδιάλειπτη εξέλιξή της.
Το λεκανοπέδιο της Μεγαλόπολης ήταν τεράστια λίμνη
Εδώ και χιλιάδες χρόνια, το λεκανοπέδιο της Μεγαλόπολης ήταν λίμνη, με μήκος περίπου 22 χιλιόμετρα και πλάτος 10 χιλιόμετρα. Στη λίμνη αυτή καθώς και στις πλαγιές και τα άκρα υπήρχαν δάση με πανύψηλα δέντρα, από τα οποία τρέφονταν διάφορα σπονδυλωτά ζώα, όπως ρινόκεροι, ιπποπόταμοι, ελέφαντες και πολλά άλλα μικρότερα. Αργότερα η λίμνη αυτή βρήκε ξέσπασμα στο φαράγγι της Καρύταινας και το νερό της άνοιξε την κοίτη του ποταμού Αλφειού και άδειασε στο Ιόνιο, όπως γίνεται και σήμερα.
Στις χιλιάδες όμως των χρόνων της ζωής της, στον πυθμένα της θάφτηκαν πτώματα πολλών και διαφόρων ζώων, φυτά, δέντρα, και άλλες ουσίες, που κατέβαιναν από τα βουνά με τις βροχές και τα ρέματα, και σιγά σιγά τα μεν ζώα απολιθώθηκαν, ενώ τα φυτά, τα δέντρα και οι ουσίες σχημάτισαν τους λιγνίτες,οι οποίοι σήμερα εξορύσσονται στην περιοχή.
Από τον Παυσανία αναφέρεται ότι είχαν βρεθεί απολιθωμένα οστά, που βρίσκονταν φυλαγμένα στο ιερό της Αγροτέρας Αρτέμιδας, στη Μεγαλόπολη, το οποίο ιερό βρίσκεται μεταξύ του αρχαίου θεάτρου και του δημοσίου δρόμου που πηγαίνει σε Γορτυνία και Ολυμπία. Η ανακάλυψη μάλιστα αυτή δημιούργησε το μύθο ότι οι Αρκάδες ήσαν απόγονοι γιγάντων, και αναφέρονταν ακόμη και γιγαντομαχίες με Αρκάδες.
Το 1902 ο τότε επιμελητής του Παλαιοντολογικού Μουσείου του πανεπιστημίου Αθηνών, και αργότερα καθηγητής αυτού, Θεόδωρος Σκούφος, σε ανασκαφές που έκανε κοντά στο Ίσωμα Καρυών, ανακάλυψε πολλά απολιθωμένα οστά και οδόντες, τα οποία συσκευασμένα σε 90 περίπου κιβώτια εστάλησαν στο Παλαιοντολογικό μουσείο του Μονάχου για επεξεργασία και μελέτη, και επεστράφησαν στο Μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου και σήμερα ακόμη βρίσκονται και αποτελούν σπουδαία στοιχεία μελέτης των παλαιοντολόγων και των σπουδαστών.
Σύμφωνα λοιπόν με τη μελέτη του καθηγητή Σκούφου (1864-1938), στον οποίο η Μεγαλόπολη χρωστάει πολλά, γύρω από τη λίμνη αυτή που όπως είπαμε υπήρχε , και περί τα μέσα της τριτογενούς γεωλογικής περιόδου, αγέλες από σπονδυλωτά και προβοσκιδωτά ζώα, όπως ελέφαντες, ρινόκεροι, ιπποπόταμοι κλπ, μετανάστευσαν από τη Κεντρική Ασία, ή την Αφρική, μέσω του Σουέζ, στη Πελοπόννησο, και βρήκαν ως χώρο εγκατάστασης την αρκαδική αυτή λίμνη.
Όμως πριν από 100.000 χρόνια η λίμνη αυτή μετεβλήθη σε έλος. Στο βυθό της τα υδρόφιλα φυτά, κυρίως απέραντες καλαμιές, μετατράπηκαν συν τω χρόνω, σε παχύτατα στρώματα στάχτης, και εν συνεχεία με την ενανθράκωση έγιναν οι σημερινοί γαιώδεις λιγνίτες. Όπως ήταν φυσικό στο βυθό συσσωρεύτηκαν τα λείψανα πτωμάτων ζώων της περιόδου εκείνης, που πέθαναν από την ξηρασία και παρασύρθηκαν από τους χείμαρρους. Έτσι σκεπάστηκαν από φερτές ύλες με προσχώσεις, και με την πάροδο των αιώνων τα οστά τους απολιθώθηκαν και η λεκάνη της Μεγαλόπολης έγινε νεκροταφείο προϊστορικών ζώων όπως μαμούθ, άγριων ταύρων, ελεφάντων, ρινόκερων κλπ.
Εν συνεχεία, όπως υπολογίζεται, η όλη περιοχή έγινε τόπος διατροφής και κατοικίας των «πρωτανθρώπων», και κατοικήθηκε εξελικτικά μέχρι τους ιστορικούς χρόνους, ενώ ο Παυσανίας στα «Αρκαδικά», αναφέρει ότι είδε τοποθετημένα από κατοίκους στο Ιερό της Αρτέμιδος απολιθωμένα οστά γιγαντιαίων διαστάσεων, και ότι κατά τη μυθολογία, η Γιγαντομαχία Θεών και Γιγάντων έλαβε χώρα στον ποταμό Αλφειό και κοντά στην αρχαία πόλη Τραπεζούντα (τα σημερινά Μαυριά), και ίσως για αυτό οι αρχαίοι της Μεγαλοπολίτιδος πρόσφεραν εδώ θυσίες στις αστραπές, τις θύελλες και τις βροντές και κατέθεταν στα Ιερά τα απολιθωμένα οστά των Γιγάντων.
Ακόμη και σήμερα κατά την αναζήτηση των λιγνιτικών κοιτασμάτων με τα μηχανήματα της ΔΕΗ, στα λιγνιτωρυχεία, βρίσκονται ανάμεικτα με λιγνίτη, απολιθώματα της πανίδας εκείνης ύστερα από εκατομμύρια χρόνια.
Αναλυτικότερα για τα ευρήματα των οστών αυτών από τη Μεγαλόπολη θα αναφέρω στο επόμενο άρθρο μου.
ΘΑΝΑΣΗΣ Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ