Ψυχικά Συμπτώματα που υποδηλώνουν την ύπαρξη έντονου άγχους, κρίσεων πανικού, κατάθλιψης

Στο παρόν κείμενο, αλλά και στα υπόλοιπα του ίδιου συγγραφέα, οι όροι ψυχικό φαινόμενο (ή ψυχική εκδήλωση) ψυχική λειτουργία, ψυχικές αναπαραστάσεις, ψυχικό όργανο, ψυχική αντίσταση κλπ αναφέρονται στην λειτουργία του χαρακτήρα ενός ανθρώπου (στον χαρακτήρα) που διαπιστώνεται στην συμπεριφορά του, από την συζήτηση μαζί του, από την ανάλυση των ονείρων του. Το ζήτημα αυτό θα αναπτυχθεί διεξοδικότερα σε άλλο άρθρο. 

Να διευκρινίσω επίσης, ότι στην ταξινόμηση που ακολουθεί, σκόπιμα αποφεύγω την αυστηρά «ψυχιατρική» σειρά προσπαθώντας να μείνω πιστός σε εκείνο που συμβαίνει στους «πραγματικούς ανθρώπους». 
Εδώ θα ασχοληθούμε με τα συγκεκριμένα ψυχικά συμπτώματα που είναι πλέον ειδικότερα των σωματικών. Προφανώς, όταν μιλάμε για ψυχικές εκδηλώσεις αναφερόμαστε σε μια κυμαινόμενη κατάσταση που πάντα σχετίζεται με τις συνθήκες που αντιμετωπίζει το άτομο. 
Αυτά περιλαμβάνουν 

1. Εκδηλώσεις από το συναίσθημα: 
a. Άγχος: αν και ο όρος είναι γνωστός, ίσως πρέπει να επισημανθεί ότι συχνά μιλάμε για «αγχώδες συναίσθημα» Το άγχος αποτελεί μια ρεαλιστική απάντηση σε καθημερινές καταστάσεις. Αυτό είναι το άγχος που το άτομο αναγνωρίζει «ως φυσιολογικό». Η κατάσταση εκείνη που «ανησυχεί» αφορά την αγχώδη κατάσταση που δεν προκύπτει στα πλαίσια μιας «αντικειμενικής» αντίδρασης σε κάποια εξωτερική συνθήκη/κατάσταση. Οι συνήθεις λειτουργίες του ατόμου γίνονται δυσκολότερες καθώς το άγχος «καταναλώνει» σε μόνιμη βάση ένα «ποσό ψυχικής ενέργειας». Έτσι, επηρεάζονται η συγκέντρωση, η μνήμη, η δυνατότητα εργασίας (κυρίως όταν μιλάμε για πνευματική εργασία), η ψυχική αντοχή κλπ. Σε άλλο άρθρο θα αναφερθούμε ειδικότερα στο άγχος. 
b. Συναισθηματική ευμεταβλητότητα: αναφερόμαστε στην συναισθηματική αστάθεια που δεν χαρακτηρίζει το άτομο σε άλλες περιόδους της ζωής του. 
c. Φόβος: αναφέρεται συνήθως σε κάποιον αρκετά σαφή (στην σκέψη του ατόμου) εξωτερικό παράγοντα. 
 d. Πανικός: η συναισθηματική κατάσταση που σημαίνει εντονότατο φόβο. Εδώ αρχίζουν να απορρυθμίζονται αρκετές ψυχικές λειτουργίες (κρίση, μνήμη κλπ). Συνήθως, ο φόβος και ο πανικός πηγαίνουν … χέρι-χέρι. 
 e. Τρόμος: η κατάσταση εντονότατου φόβου όπου μαζί με τις άλλες διαταραχές εμφανίζονται, επιπλέον, σοβαρότερες ψυχικές διαταραχές, όπως: διαταραχές της σκέψης διαφόρων τύπων καθώς και διαταραχές της αντίληψης. 
f. Κατάθλιψη – καταθλιπτικό (μελαγχολικό) συναίσθημα: θα λέγαμε ότι εδώ υπάγεται εκείνη η ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από ένα «μέσο όρο» κακής διάθεσης. Το άτομο δυσκολεύεται να συμμετέχει σε εκείνα που νωρίτερα ήταν «καθημερινά πράγματα», δηλαδή, να κάνει παρέα με φίλους, να βγαίνει έξω, να φλερτάρει, να ακολουθεί τα χόμπυ του. Γενικά υπάρχει η αίσθηση της απώλειας ενδιαφέροντος και ότι δεν «εισπράττεται» ευχαρίστηση από δραστηριότητες που για αυτό το άτομο. 
Η έννοια της μελαγχολίας φυσικά απαιτεί ανάπτυξη σε άλλα άρθρα. 
g. Εναντίωση – Θυμός – Οργή: Αναφερόμαστε στην ομάδα των «αρνητικών» συναισθημάτων τα οποία συχνά εμφανίζονται στις αγχώδεις – καταθλιπτικές καταστάσεις. Να σημειώσουμε εδώ ότι ο όρος «αρνητικό συναίσθημα» δεν αποτελεί ποιοτικό χαρακτηρισμό αλλά χρησιμοποιείται καθαρά από την αίσθηση που έχει ο παρατηρητής (ο θεραπευτής, εν προκειμένου) και σε ό,τι αφορά την δυνατότητα δημιουργίας «θεραπευτικής σχέσης». Θα λέγαμε ότι όσο πλησιάζει κανείς το «άκρο της οργής» μειώνονται οι δυνατότητες συνεργασίας. 

2. Εκδηλώσεις από την ιδεακή σφαίρα: 
a. Εμμονή: σκέψεις/ιδέες που είναι σταθερές και «κολλώδεις». Συχνά προκαλούν ενόχληση στο άτομο που «θέλει αλλά δεν μπορεί» να τις ξεφορτωθεί. 
b. Φοβία: επίμονη (νοητική αλλά και αγχώδης) ενασχόληση με κάποιο αγχογόνο θέμα. Συχνά πρόκειται για κάποιο ζήτημα σωματικής υγείας οπότε το άτομο χαρακτηρίζεται «υποχονδριακό» από ιατρούς και συγγενείς. 
c. Καταθλιπτικός ιδεασμός: κυριαρχούν ιδέες/σκέψεις καταθλιπτικού περιεχομένου (αυτομομφές, ιδέες αναξιότητας, αυτοκτονικός ιδεασμός κα) 

3. Εκδηλώσεις από την αντίληψη: 
a. Παρερμηνείες 
b. Παραισθήσεις 
c. Ψευδαισθήσεις 
Γενικά υποδηλώνουν σοβαρότερες διαταραχές του συναισθήματος και παρατηρούνται σε ασθενείς που έχουν παραμείνει για πολύ καιρό χωρίς θεραπεία (ή με «ελλειπή» θεραπεία). Τέτοια συμπτώματα χρήζουν άμεσων θεραπευτικών παρεμβάσεων. Ενίοτε, και ειδικά σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ή/και άτομα που έχουν σωματικές παθήσεις (αρτηριακή υπέρταση, αρρυθμίες, σακχαρώδης διαβήτης, καρδιακή ή/και αναπνευστική ανεπάρκεια), υποδηλώνουν οργανικές διαταραχές του εγκεφάλου (μεταβολικές, τραυματικές, αποδιοργανωτικές καταστάσεις). 
Τα παραπάνω αποτελούν σε γενικές γραμμές ένα σύνολο συμπτωμάτων που εμφανίζονται με κάθε δυνατό συνδυασμό, συχνότητας και έντασης, μαζί ή διαδοχικά, με εξάρσεις και υφέσεις. 
Σε άλλα κείμενα ασχολούμαστε με την ανάλυση πιο συγκεκριμένων καταστάσεων. 

Μπουρνάκας Αλέξης 
Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής