Ο Νίκος Κωστήρης (το εργοστάσιο Μεγαλόπολης της ΔΕΗ και το συνδικαλιστικό του κίνημα)
Νίκος Δελφάκης, δικηγόρος, πρώην Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Τρίπολης.
Τρίπολη 27-11-2023
*****
Πληροφορηθήκαμε ότι τις προηγούμενες ημέρες πέθανε ο Νίκος Κωστήρης. Για τους περισσότερους και σίγουρα για τους νεότερους δεν σημαίνει κάτι το όνομά του. Εξάλλου ο ίδιος δεν διεκδίκησε ευρύτερο δημόσιο ρόλο. Περιορίστηκε η δράση του στο εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη. Όμως, για όσους τον γνωρίσαμε και με αφορμές που θα αναφέρουμε παρακάτω μαθαίναμε και την Ιστορία του, σημαίνει πολλά. Είναι το πρόσωπο που έχει ταυτιστεί εκ μέρους των εργαζομένων, όσο κανένα άλλο, με το εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη. Από την αρχή της λειτουργίας του, κάπου στα 1969 - 1970 μέχρι περίπου το 1991 που συνταξιοδοτήθηκε και έφυγε πια από την περιοχή μας.
Ωστόσο το εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη δεν αφορούσε μόνο τους εργαζομένους σ’ αυτό. Αποτέλεσε για δεκάδες χρόνια την κύρια αιχμή για την οικονομία της περιοχής. Κυρίως της Μεγαλόπολης και των γύρω χωριών. Αλλά και της Τρίπολης και λιγότερο της Καλαμάτας. Ηταν οι 1.300 και πλέον εργαζόμενοι – μόνιμο προσωπικό που δούλευαν στην ακμή του, με τις πράγματι υψηλές αποδοχές τους από ένα χρονικό σημείο και ύστερα. Αποδοχές που φυσικά διοχετεύονταν στις τοπικές αγορές, σε σπίτια, διαμερίσματα, καταστήματα κάθε είδους, φροντιστήρια κλπ, και υπήρξε σημαντική οικονομική ανάπτυξη. Και ήταν ακόμα πολλές τεχνικές εταιρείες, με το προσωπικό τους, που εργάζονταν σε επικουρικές και άλλες σχετικές δουλειές με αφορμή το εργοστάσιο. Και οι αποκαλούμενοι 8μηνίτες, που όταν τελείωνε η σύμβαση εργασίας τους, παίρνανε το επίδομα του ανέργου.
Ο Νίκος Κωστήρης είχε γεννηθεί στον Αλισσό της Αχαϊας. Πριν τη δικτατορία, ακόμα, εργαζόταν στον ΑΗΣ στο Κερατσίνι. Όταν ξεκινούσε τη λειτουργία το εργοστάσιο της Μεγαλόπολης ήταν μέσα στους εκατό, περίπου, πρώτους που έφτασαν, μαζί με άλλους συναδέλφους του, που προέρχονταν από τον ΑΗΣ Φαλήρου, την Πτολεμαΐδα, το Αλιβέρι, καθώς και απόφοιτους της σχολής μαθητείας της ΔΕΗ. Η λειτουργία ξεκίνησε ενώ ακόμα συνεχίζονταν οι εργασίες από την κατασκευάστρια εταιρεία ΕΔΟΚ ΕΤΕΡ. Αρχισε να λειτουργεί υπό την εποπτεία των Γερμανών που το είχαν στήσει. Οι τότε εργαζόμενοι έχουν περιγράψει τις συνθήκες ως σχεδόν άθλιες, μέσα σε σκαλωσιές, λάσπες, μπετόν, ξύλα, σίδερα, χωρίς ιδιαίτερα μέτρα ασφαλείας. Η Μεγαλόπολη, που είχε τότε πληθυσμό περί τις 2.500, δεν είχε ακόμα τις υποδομές να στεγάσει ανθρωπίνως ούτε αυτούς τους λίγους, που αλματωδώς όμως αύξαναν, με αποτέλεσμα να μένουν 3-4 μαζί σε ένα μικρό δωμάτιο. Ο Νίκος Κωστήρης άρχισε να αναδεικνύεται ως ο ηγέτης των εργαζομένων, με τις συζητήσεις και τις παρεμβάσεις του. Αρχικώς ζήτησαν από την επιχείρηση να διαθέτει λεωφορεία, όπως και έγινε, ώστε να μετακινούνται κυρίως από την Τρίπολη προς το εργοστάσιο και αντίστροφα, γεγονός που τους έδωσε τη δυνατότητα να νοικιάσουν σπίτια στην Τρίπολη, μιας και ΙΧΕ ακόμα, δεν διέθεταν. Τότε περίπου πέτυχαν και την σταθερή παροχή σε γάλα.
Με την πτώση της δικτατορίας έγινε μέλος της διορισθείσας Διοίκησης του Εργατικού Κέντρου Αρκαδίας, ωστόσο το μεγάλο του μέλημα ήταν το εργοστάσιο. Πρωτοστάτησε στη δημιουργία του ενιαίου σωματείου εργαζομένων στο εργοστάσιο ΔΕΗ Μεγαλόπολης (ΑΗΣ και Ορυχείων) και έγινε ο Γραμματέας του. Σαν να μην είχε άλλα ενδιαφέροντα και άλλη ζωή, ακόμα και στις ώρες που δεν είχε ο ίδιος βάρδια, βρισκόταν στο εργοστάσιο. Το σωματείο αυτό, ψυχή του οποίου ήταν ο Ν. Κωστήρης, ανέπτυξε μια πλούσια και πρωτοπόρα δράση, πάντα όμως με σύνεση και χωρίς ακρότητες. Πέτυχε μια σειρά κατακτήσεις, αρχικώς σχετικά με τον απαραίτητο, για τις συνθήκες της πάχνης και της υγρασίας του λεκανοπεδίου, εξοπλισμό, π.χ. άρβυλα, τζάκετ, κουβούκλια για τους χειριστές κλπ. Και συνεχώς κι άλλες, και επόμενες, ώστε πια οι συνθήκες εργασίας καλυτέρευσαν εντυπωσιακά. Όχι, ανώδυνα. Περί το 1980-1981, απολύθηκαν έξι άτομα από τους πρωτοστάτες και άλλοι έντεκα μετατέθηκαν δυσμενώς. (Μετά τις εκλογές του 1981 επανήλθαν).
Μέσα στη ροή των πολιτικο-κοινωνικών αλλαγών που έφερε η 10ετία του 1980, το ανωτέρω σωματείο σχεδόν εγκαταλείφθηκε, αφού παρέμειναν λίγοι εργαζόμενοι, και δημιουργήθηκε το πανελλαδικό σωματείου της ΕΤΕ-ΔΕΗ. Μετά από παρέλευση αρκετού χρόνου πια, συνδικαλιστές της τότε εποχής εκφράζουν έντονη αμφιβολία, κατά πόσο ήταν αυτό σωστό. Διότι ασφαλώς η ΕΤΕ ΔΕΗ υπήρξε ένα πανίσχυρο σωματείο, αλλά χάθηκε εν μέρει ο τοπικός χαρακτήρας που είχε το προηγούμενο σωματείο. Και επιπλέον, σε ένα κλίμα έξαρσης των συνδικαλιστικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, καμιά φορά και κακώς νοουμένων, αντί για ένα, δημιουργήθηκαν πάμπολλα σωματεία (υπομηχανικών, οδηγών, χειριστών κλπ) και αποδυναμώθηκε, έτσι, η ενιαία έκφραση σε τοπικό επίπεδο. Εν πάση περιπτώσει ο Ν. Κωστήρης έγινε πλέον μέλος της Διοίκησης της ΕΤΕ ΔΕΗ, παραμένοντας ασφαλώς πάντα στο εργοστάσιο της Μεγαλόπολης και ήταν ο ουσιαστικός συνδετικός κρίκος του εργοστασίου, όπου υπήρχε το παράρτημα της ΕΤΕ ΔΕΗ με τη κεντρική Διοίκηση. Ηταν ο αναμφισβήτητος ηγέτης των εργαζομένων στη Μεγαλόπολη. Όχι μόνο οι απλοί εργάτες, αλλά και οι υπόλοιποι συνδικαλιστές, αυτόν συμβουλεύονταν, αυτόν ρωτούσαν, τη δική του γνώμη ήθελαν, για κάθε τι. «Να δούμε τι θα πει ο Νίκος», έλεγαν. Αυτός, ποτέ δεν έκανε επίδειξη γνώσεων και επιτηδευμένης αποφασιστικότητας. «να το δούμε ρε μάστορα, να το μελετήσουμε», κάπως έτσι απαντούσε τις περισσότερες φορές, ήθελε και ο ίδιος το χρόνο του να το επεξεργαστεί καλύτερα. Αλλά όχι μόνο οι εργαζόμενοι και οι άλλοι συνδικαλιστές. Και πολλοί Δ/ντές του σταθμού όταν ήθελαν να απευθυνθούν στο προσωπικό για μια σειρά ζητήματα λειτουργίας των μονάδων, αλλαγών κλπ, τον Ν. Κωστήρη καλούσαν και μίλαγαν, ενώ οι εργαζόμενοι είχαν την πεποίθηση ότι θα τους εκπροσωπήσει με τον καλύτερο τρόπο στη Δ/νση. Εν τέλει ο Ν. Κωστήρης ήταν ο εγκέφαλος, ο πρωταγωνιστής, ο νους και η ψυχή, του πράγματι ισχυρού συνδικαλιστικού κινήματος στη Μεγαλόπολη. Είχε κατορθώσει να έχει τον σεβασμό, αλλά και την αγάπη, σχεδόν όλων, ανεξαρτήτως παρατάξεων, ακόμα και την περίοδο που οι παραταξιακές συγκρούσεις ήταν έντονες. Και, ναι, ο Ν. Κωστήρης ήταν στο ΚΚΕ. Είχε όμως απολύτως ξεκάθαρο ότι άλλο πράγμα το εργοστάσιο και οι δράσεις σ’ αυτό και άλλο πράγμα το κόμμα. Ούτε ο ίδιος θα δεχόταν, αλλά ούτε και οιοσδήποτε κομματικός καθοδηγητής θα αποπειράτο να του υποδείξει τι πρέπει να γίνει στο εργοστάσιο.
Η δική μου εμπλοκή, γνωριμία και σχέση: Η κυριότερη αφορμή είναι οι απεργίες κατά τα έτη 1985 – 1990 και οι «ηρωϊκές», όπως τις χαρακτηρίζουν οι τότε εργαζόμενοι, δίκες και κινητοποιήσεις. Εισαγγελείς, αστυνομία, συλλήψεις, κόσμος πολύς, στις πύλες, άλλοτε του εργοστασίου της Μεγαλόπολης και άλλοτε του Λάδωνα, πειθαρχικές διώξεις, και πολλά άλλα. Περιορίζομαι στην 1η δίκη. Λόγω απεργίας που είχε προκηρυχτεί, κατά τη 2η ημέρα αυτής έκλεισαν οι μονάδες και η παραγωγή, από το προσωπικό ασφαλείας. Εναντίον των χειριστών και των μελών της Διοίκησης του παραρτήματος Μεγαλόπολης της ΕΤΕ ΔΕΗ, ασκήθηκε δίωξη για το αδίκημα της παρακώλυσης λειτουργίας κοινωφελούς εγκατάστασης του άρθρου 293 του Ποινικού Κώδικα. Συνελήφθησαν αρκετοί με τη διαδικασία του αυτοφώρου και την επόμενη ημέρα θα γινόταν η δίκη. ΄Ημουν δικηγόρος λίγων μηνών, όμως κατά τη διάρκεια της άσκησής μου, αλλά και έπειτα, επειδή μου άρεσε και είχα έφεση, είχα ασχοληθεί πολύ με το Εργατικό Δίκαιο. Για το αδίκημα αυτό 1η φορά, πανελλαδικά, παραπέμπονταν απεργοί. Μελέτη όλη την προηγούμενη ημέρα, κατέβασμα βιβλίων, νομολογία κλπ., αισθανόμουν έτοιμος: Είχα αντιμετωπίσει τα κύρια θέματα: - Ποια τα καθήκοντα του Προσωπικού Ασφαλείας; - Μπορεί να φτάνουν μέχρι την κανονική λειτουργία μιας επιχείρησης; - Τότε τι θα σήμαινε μια απεργία; - Και ακόμα, μπορεί να παραπεμφθεί απεργός για το συγκεκριμένο αδίκημα ότι δηλ. παρακωλύει τη λειτουργία της επιχείρησης ή μήπως αυτό αφορά μόνο πράξεις τρίτων ξένων με το προσωπικό; Κάτι όμως μου ξέφευγε και δεν έβρισκα εύλογη απάντηση: Γιατί το προσωπικό ασφαλείας έκλεισε τις μονάδες; Αργά το βράδυ ήρθε στο γραφείο μου ο Ν. Κωστήρης. Μου εξήγησε με κάθε λεπτομέρεια ότι μια τέτοια μονάδα δεν κλείνει ξαφνικά με το πάτημα ενός κουμπιού (το θυμάμαι ακόμα, πάτησε το buton, ανέφερε το κατηγορητήριο), θα γινόταν έκρηξη και καταστροφή της. Αλλά προηγείται μια ολόκληρη διαδικασία και συντονισμένες ενέργειες εκ μέρους πολλών εμπλεκομένων – από το προσωπικό ασφαλείας πάντα, σταδιακής απομείωσης της τροφοδοσίας προς αυτήν και της ισχύος της, ώστε να κλείσει τελικώς με ασφάλεια. Διαδικασία που μπορεί να πάρει χρόνο από 7-12 ώρες. Μα αυτό ακριβώς έπραξαν, επέμενε ο Ν. Κωστήρης. Εκλεισαν με ασφάλεια τη μονάδα, μιας και αυτή δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει κανονικώς - λόγω της απεργίας, επιτέλεσαν το ρόλο τους ως προσωπικό ασφαλείας!!! Είχε φτάσει η ώρα 3-4 το πρωί. Πάμε Νικόλα, του λέω, θα σερνόμαστε αύριο στη δίκη. Ούτε θυμάμαι τι ώρα φύγαμε από το γραφείο. Την άλλη ημέρα άρχισε η δίκη στο Τριμελές Πλημ/κείο Τρίπολης. Ασφυκτικά γεμάτη η αίθουσα και οι διάδρομοι από τους εργαζόμενους και τις οικογένειές τους, καθώς και η πόλη από τις πορείες τους. Δικηγόροι υπεράσπισης πολλοί, και από την Αθήνα κι από την Τρίπολη, κι εγώ μέσα σ’ αυτούς. Αν και λίγων μηνών στο επάγγελμα, στάθηκα παραπάνω από αξιοπρεπώς και με συγκεκριμένα επιχειρήματα, αποκτώντας φίλους και υποστηρικτές, και το οφείλω εν πολλοίς στον Ν. Κωστήρη και στην ολονύχτια συζήτησή μας. Οπότε το παρόν άρθρο εκφράζει και την προσωπική μου ευγνωμοσύνη προς τον συγχωρεμένο, ο οποίος μέχρι τους τελευταίους μήνες της ζωής του αναφερόταν συνεχώς «στο Κάστρο της Μεγαλόπολης που έχει βαθιές ρίζες», όπως αποκαλούσε το εργοστάσιο. (Οι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν, είχε δημιουργηθεί ένα μη αναστρέψιμο κλίμα, αλλά στο Εφετείο μετά 1-2 χρόνια αθωώθηκαν).
Τις προηγούμενες ημέρες, αν συναντούσα τυχαία στο δρόμο κάποιον σημερινό εργαζόμενο στο εργοστάσιο της Μεγαλόπολης, του ανακοίνωνα τον θάνατο του Ν. Κωστήρη. Κανείς δεν τον γνώριζε και κανείς δεν είχε ακούσει τίποτα!! Λυπηρό πολύ και φυσικά δεν φταίνε μόνο οι ίδιοι. Ο χρόνος τρέχει γρήγορα, οι άνθρωποι ξεχνιούνται, οι πράξεις τους όμως που έχουν καθορίσει πολλά και για το σήμερα, δεν θα έπρεπε. Μακάρι να είχαμε τιμήσει, οι παλιότεροι, τον Ν. Κωστήρη όσο ζούσε, κάποιοι, κάτι θα άκουγαν. Αλλά και οι ίδιοι οι σημερινοί, έχουν υποχρέωση να πληροφορηθούν ποιοι ήταν οι «σκαπανείς», που πάλεψαν μέσα σε αντιξοότητες και η δράση τους είχε ως αποτέλεσμα να εργάζονται, οι σημερινοί, με πολύ καλύτερες συνθήκες και όρους. Φυσικά, σε εκείνα τα ιδιαίτερα χρόνια της μεταπολίτευσης, είχαν υπάρξει και υπερβολές στις διεκδικήσεις και κυρίως στα μέσα – τρόπους που χρησιμοποιήθηκαν. Σήμερα έχουμε βγάλει τα απαραίτητα συμπεράσματα και ήδη αναστοχαζόμαστε. Αλλά, ποιος μπορεί να αποδώσει μόνο στον άλλον τις υπερβολές; ΄Ολοι οι κλάδοι και όλος σχεδόν ο πληθυσμός εκείνα τα χρόνια έτσι, καλώς ή κακώς, λειτούργησε.
Εκτός από την τιμή στον Ν. Κωστήρη, ελπίζω και προτείνω, η παρούσα αναφορά μου να είναι η αφορμή, με πρωτοβουλία πρωτίστως του Δήμου Μεγαλόπολης, αλλά και της ίδιας της ΔΕΗ, και επιπλέον και του Δήμου Τρίπολης, καθώς και του Εργατικού Κέντρου Αρκαδίας, και με δαπάνες τους, να συνταχτεί και εκδοθεί ένα μνημειώδες έργο για το εργοστάσιο της Μεγαλόπολης. Τώρα που ακόμα υπάρχουν στη ζωή πολλοί πρωταγωνιστές, διαθέτουν αρχείο και φωτογραφίες. Ώστε να μείνει εσαεί και να μην έχει πια δικαιολογία κάποιος «Δεητζής» στη Μεγαλόπολη να λέει δεν ξέρω τον Κωστήρη και τους άλλους Κωστήρηδες.
ΥΓ. Εκφράζω θερμές ευχαριστίες στον Τάσο Παπαζαχαρία, 1ο Γραμματέα του Εργατικού Κέντρου Αρκαδίας - μετά τη δικτατορία, για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου έδωσε για την αρχική περίοδο, μιας κι αυτός ήταν μέσα στους τριάντα πέντε περίπου που ήλθαν απευθείας από τη σχολή μαθητείας της ΔΕΗ στο εργοστάσιο, το 1970.
